Biologik membrananing tuzilishi

Ko`p qavatli yassi muguzlanmaydigan epiteliy. Bu epiteliy og`iz bo`shlig`ining ichki yuzasini, qizilo`ngachning shilliq qavatini va ko`zning muguz pardasini qoplaydi
U quyidagicha tuzilishga ega;. bazal membrana ustida silindrsimon shakldagi bazal qavat hujayralari yotadi. Uning ustida bir necha qavat bo’lib joylashgan ko`p qirrali hujayralarni ko`ramiz. Bu qavat tikanaksimon hujayralar qavati deb yuritiladi. Tikanaksimon hujayralar orasida hujayralararo ko`prikchalar mavjud. Elektron mikroskop orqali tekshirilganda bu ko`prikchalar sitoplazmatik o`simtalardan tashkil topganligi aniqlangan. Bu o`simtalar bir-biriga zich tegib turadi va bu yerda desmosomalar uchraydi. Desmosomalar hujayralarni o`simtalar orqali o`zaro bog`lab turadi. Bazal va tikanaksimon hujayralarning sitoplazmasida maxsus organellalar - tonofibrillalar joylashgan. Tonofibrillalar ingichka (5-6 nm) tonofilamentlardan tashkil topgan bo`lib, oqsil tabiatiga ega. U bazal hujayralarda epiteliy yuzasiga perpendikulyar, yuqori qavat hujayralarida hujayra yuzasiga parallel yotadi va ularda tayanch funktsiyasini bajaradi. Epiteliyning eng yuza qavatida yassilashgan hujayralar joylashgan. Bu hujayralar o`zining hayot siklini tugatib muguzlanmay tushib ketadi, shuning uchun ham bu muguzlan-maydigan epiteliy deyiladi.
39. Eritrotsitlarning морфофункционал тавсифи
Odamda va boshqa sut emizuvchi hayvonlarda eritrotsitlar yuqori darajada differentsiallashgan elementlar bo`lib, ularda yadro va hujayra organellalari bo`lmaydi. Tuban umurtqalilar va qushlarda eritrotsitlar zichlashgan yadro va mikronaychalar saqlaydi.
Eritrotsitlar eng ko`p sonli qon hujayralari hisoblanadi. Sog`lom erkaklarda ularning soni 1 mm² qonda 4,0-5,5 mln (xalqaro birliklar sistemasida 4,0-5,5x 10'²/l), ayollarda esa 4,0-5,0mlnga (4,0-5,0 x 10¹²/l)ga tengdir. Voyaga yetgan odamda o`rtacha 25 trillionga yaqin eritrotsitlar bo`ladi. Eritrotsitlar soni yoshga va fiziologik holatlarga qarab o`zgarishi mumkin. Masalan, chaqaloqlarda va 60 yoshdan oshgan kishilarda eritrotsitlar soni 6-6,5 mln ga yetishi mumkin. Siyraklashgan atmosferada, kuchli jismoniy mehnat paytida ham eritrotsitlarning soni ortishi mumkin. Eritrotsitlar sonining turg`un ko`payib ketishi politsitemiya deyiladi va qon sistemasi kasalliklarida uchraydi. Eritrotsitlar sonining kamayib ketishi eritrotsitopeniya deb atalib, bu turli xil kamqonlik (anemiya) larning xarakterli belgisi hisoblanadi. Qonda eritrotsitlar ikki tomonlama botiq disk shakliga ega bo`lib, qonning surtma preparatlarida yumaloq doira shaklini oladi. Rastrlovchi elektron mikroskop ostida ko`rilganda disk shaklidagi eritrotsitlar (diskotsitlar) eng ko`p (80%) uchraydi (59-rasm). Ulardan tashqari, sharsimon (sferotsitlar), gumbazsimon (stomatotsitlar) va tikanaksimon o`siqli (exinotsitlar) eritrotsitlar ham oz miqdorda uchrashi mumkin. Eritrotsitlar shakli muhim diagnostik ahamiyatga ega. Qonda noto`g`ri shaklli - urchuqsimon, noksimon, eritrotsitlarning paydo bo`lishi poykilotsitoz (yunon. poykilos - har xil) deb atalib, ba’zi bir patologik hollarda uchraydi. Eritrotsitlarning o`rtacha diametri sog`lom odamlarda 7,2 mkm (7,1-8,0 mkm) bo`lib, bunday eritrotsitlar normotsitlar, 6 mkm dan kichiklari mikrotsitlar, 9 mkm dan yiriklari esa makrotsitlar deb yuritiladi. Qon eritrotsitlarining doimiy kattaligi o`zgarib, ularning normadagidan katta yoki kichik bo`lishiga anizotsitoz deyiladi.
Eritrotsitlarning o`rtacha hajmi taxminan 88 mkm³ ga, yuzasi esa 125 mkm² ga teng. Tirik eritrotsitlar sarg`ish-yashil rangga ega bo`lib, eritrotsitlarning` qalin qatlami qon uchun xarakterli bo`lgan qizil rangni beradi. Yangi tayyorlangan qon surtmalarida eritrotsitlar o`zlarining yon yuzalari bilan yopishib «tanga ustunchalari» deb nomlangan tuzilmalarni hosil qilishi mumkin. Romanovskiy usuli bilan bo`yalganda eritrotsitlar kislotali bo`yoqlar (masalan, eozin) bilan, ya’ni oksifil bo`yaladi. Eritrotsitlarning taxminan 2-3 protsenti esa ham kislotali, ham ishqoriy bo`yoqlar bilan bo`yalish (polixromatofiliya) xususiyatiga ega. Agar eritrotsitlarni hali tirik vaqtida (supravital) brilliantkrezil ko`k yoki azur-I bo`yog`i bilan bo`yasak, ularning ma’lum bir qismida havorang bo`yalgan va ipchalar bilan tutashgan donachalarni ko`ramiz. Bu tuzilmalar donador-to`r modda (subslantia reticulo-filamentosa ) nomini olib, o`zida shu tuzilma-larni tutadigan eritrotsitlar esa gemoretikulotsitlar deyiladi. Gemoretikulotsitlar miqdori sog`lom odamda 1-6% bo`lnb, ularning miqdori turli kamqonlik kasalliklarida ko`payadi. Elektron mikroskop ostida gemoretikulotsitlarda (haemoreticulocytus) endoplazmatik to`r, ribosomalar va mitoxondriylarning qoldiqlari saqlanib qolganligi aniqlangan. Demak, gemoretikulotsitlar hali oxirigacha yetilmagan yosh eritrotsitlardir.
40. Eritropoez.Асосий босқичлари