Biologik kimyo

Kuchsizlanish bosqichida – ta`sir qilayotgan stressorga va boshqa ta`sirlarga nisbatan organizm rezistentligi kamayadi. Bu bosqichga, ikkilamchi shok ham deyiladi. Sel`e va boshqa olimlar tadqiqotlarini ko`rsatishicha, umurtqalilar organizmida turli shakldagi stressga nisbatan umumiy adaptatsion sindromning tashkil etilishida gipatolamo – gipofizar - buyrak usti bezlari sistemasi muhim rol o`ynaydi. Bu sharoitda avvalo gipotalamik

kortikotropin, rilizing faktor (KRF) ta`sirida gipofizda adrenokortikotrop gormon( AKTG) sekretsiyasi kuchayadi.

Ma`lum vaqt oralig`ida buyrak usti bezi po`stloq qavati glyukokortikoidlari sekretsiyasi ta`sir kuchiga to`g`ri proportsional bo`ladi. Gipofizektomiya,

423

gipotalamusni shikastlanishi, adrenalektomiya - stressga nisbatan javob reaktsiyasini so`ndiradi va umumiy adaptatsion sindromni rivojlanishiga yo`l qo`ymaydi hamda organizmning turli stressorlarga nisbatan paydo bo`ladigan chidamliligini tezda kamaytiradi. Stress holatidagi hayvonlarga tabiiy yoki sun`iy glyukokortikoid gormonlarini kiritib, turli ta`sirlarga nisbatan organizmni moslanish darajasini orttirish mumkin.

Antistressor gormonlar guruhiga glyukokortikoidlar bilan bir qatorda samototropin gormoni (STG) va u bilan funktsional bog`liq gormonlar (mos keluvchi rilizing-faktorlar, somatomedinlar) kiradi. Biroq vaqt o`tishi bilan STG sekretsiyasi glyukokortikoidlar sekretsiyasidan orqada qoladi. Kortikosteroidlar va STGdan tashqari organizmning moslanish reaktsiyalarida simpato-adrenal sistema

– ya`ni buyrak usti bezlari va simpatik nerv tolalari oxirlaridagi katexolaminlar sekretsiyasi ham ishtirok etadi.

13.5. Endokrinologiyaning mavzusi va vazifalari

Endokrin sistema gormonlari bevosita nerv, immun va to`qima nazorat sistemalari ishtirokida periferik organ va to`qima hujayralarining metabolizmiga, fiziologiya va morfologiyasiga turli yo`nalishlarda ta`sir ko`rsatadi. Gormonlar hujayralarda oqsil va DNKning sintezlanish darajasi, ularning mitotik faolligi, to`qima differentsirovkasi va organizmning o`sishi, moslanishi, metabolik gomeostazning doimiyligi, xulq-atvorini belgilaydi. Endokrin sistemaning birorta bo`g`imini buzilishi patologiyaga olib keladi.