Biologik kimyo

1–usul. Mоchеvina hоsil bo`lishi. Aminokislota, azotli asoslar, biogen aminlar parchalanishi natijasida ajralib chiqqan ammiak karbonat angidridi, 2 molekula ATF va suv ishtirokida karbomoilfosfatga o`tadi. Undan mochevina sintezi siklida yana 1 molekula ATF sarflanib, mochevina sintezlanadi va u organizmdan siydik orqali chiqib ketadi. Mochevina organizm uchun zararsiz modda. Mochevina faqat jigarda sintezlanadi, chunki jigarda uning sintezi uchun kerak bo`lgan barcha fermentlar mavjud. Bosh miyada mochevina sintezi uchun barcha fermentlar bo`lgani bilan karbomoilfosfatsintetaza hosil bo`lmaydi. Agarda jigarni funktsiyasi o`zgarsa, mochevinani hosil bo`lishi va siydik bilan chiqarilishi kamayadi. Mochevina hosil bo`lish sikli – ornitin sikli deyiladi.


2–usul. Aminоkislоtalar amidlarini hоsil bo`lishi. Ammiak Nerv, mushak to`qimalari va buyrakda ATF ishtirokida dikarbon aminokislotalari amidlarini hosil qiladi. Asparagin+ATF+NH₃ → Asparagin+AMF+H₄P₂O₇ reaktsiyada ammiak asparaginsintetaza yordamida bog`lanadi.


Glutamin+ATF+NH₃ → Glutamin + ADF+H₃PO₄ reaktsiyada ammiak glutaminsintetaza yordamida bog`lanib, zaharli ta`siri bartaraf qilinadi. Glutamin molekulasidagi ammiak azoti organizmda purin va pirimidin azot asoslari hamda

391

uglevodlar sintezi uchun ishlatiladi. Reaktsiya oqsillar almashinuvini nukleoproteidlar va uglevodlar almashinuvi bilan bog`liqligini tasdiqlaydi. Bundan tashqari ammiakni buyrakka transport qiladi


3–usul. Ammоniy tuzlarini hоsil bo`lishi. Jarayon buyrakda faol bo`lib, undan ajralib chiqqan ammiak neytrallanadi. NH₃ + H ⁺ + CI^- → NH₄CI siydik bilan chiqib ketadi.


4–usul. Qaytariluvchi aminlanish yoki transaminlanish. Bu usulni ammiakni zararsizlantirishdagi ulushi nisbatan kamroq, chunki buning uchun katta miqdotda 2-oksoglutarat talab etiladi.

392