Biologik kimyo

NH2	NH2		NH2
				NH2
C=NH
	CH2		C= NH
						(CH2)3
NH	+				+
	COOH			NH
(CH2)3						HC			NH2
			CH2
HC – NH2	glitsin						COOH
			COOH
COOH			guanidinsirka			L-ornitin
			kislotasi

L-arginin

383
Birinchi bosqich buyrak va oshqozon osti bezida faol kechadi. Ikkinchi bosqichda guanidin-metiltransferaza ishtirokida metillanish reaktsiyasi bajariladi:

NH2				NH2
C=NH				C NH
N				H3C -N
		CH2
				CH2
		S-adenozil-	S-adenozil-
COOH metionin			gomosistein	COOH
Guanidin sirka				Kreatin
kislota

Ushbu bosqich kreatin sintezi uchun kerakli fermentlari bo`lgan jigar va oshqozon osti bezida amalga oshadi. Sintezlangan kreatin qon orqali bosh miya, skelet mushaklari, yurak va boshqa organ, to`qimalarga tashiladi. Kreatin almashinuvi bo`yicha tushunmovchiliklar ham bor. Jumladan, odam yurak to`qimasiga kreatin deyarli o`ta olmasa ham, miqdori ko`p. Hujayrada kreatin ATF bilan qaytar – perefosforillanish yo`li orqali energiyaning o`tkazilishida ishtirok etadi.

Kreatinni parchalanishi. Kreatinni parchalanish mahsuloti bo`lgan kreatinin ferment ishtirokisiz hosil bo`ladi. Odam organizimidagi kreatinni taxminan 2 % kreatininga aylanadi. Qon plazmasida oz miqdorda kreatin, kreatinin bor. Kreatin buyrak, jigar va oshqozon osti bezida sintezlansa ham miqdori unchalik ko`p emas. Uning katta qismi skelet mushagi, yurak, bosh miya to`qimalarida uchraydi.

		NH2				NH
		C=NH				C=NH
H3C				H3C		N
			N
				- H2O
		CH2
						CH2
		COOH				CO
Kreatin					Kreatinin

384

Kreatin faqat bolalarda siydik bilan ajraladi; kattalarda esa siydik bilan kreatinin ajralib, uning sutkalik miqdori 4,4 – 17,6 mmol/l teng. Agar katta yoshdagilar siydigida kreatin aniqlansa– patologik holat borligini bildiradi.


Nazorat savollari

0. 
   Aminokislotalarni oxirgi mahsulotlargacha parchalanishining qanday yo`llari bor?
   

0. 
   Dezaminlanish qaysi usullar orqali amalga oshadi?
   

0. 
   Bevosita va bilvosita(transdezaminlanish)ning farqi nimada?
   

0. 
   Transaminlanish reaktsiyalari qanday bo`ladi?
   

0. 
   Transaminaza fermentlarining kofermenti nima?
   

0. 
   Glutamin kislotasining oksidlanishli dezaminlanishini mohiyati nimada?
   

0. 
   Organizmdagi qaysi jarayonlar natijasida ammiak hosil bo`ladi?
   

0. 
   Ammiak qaysi yo`llar bilan zararsizlantiriladi?
   

0. 
   Siydikchil hosil bo`lish reaktsiyalari qanday bo`ladi?
   

10. Qaysi kasalliklarda siydikchil sintezi buziladi?

12.15. Aminоkislоtalarni dеkarbоksillanishi va biоgеn aminlarni


hоsil bo`lishi

Aminokislotani maxsus dekarboksilaza fermentlari ta`sirida dekarbok-sillanishidan karbonat angidrid gazining ajralishi natijasida, ularga mos aminlar hosil bo`ladi. Shu yo`l bilan triptofandan triptamin, serotonin; gistidindan – gistamin; glutamin kislotasidan – γ-aminomoy kislotasi tashkil topadi. Hosil bo`lgan aminlar yuqori biologik faollikga ega bo`lib, organizmga sezilarli ta`sir ko`rsatgani uchun biogen aminlar deb ataladi.

Mediatorlarni hosil bo`lishi va parchalanishi – mediatorlar nerv to`qimalari va boshqa hujayralarda hosil bo`ladi. Nerv oxirlarida hosil bo`lgan neyromediatorlar nerv hujayralariga yoki periferik organ va to`qimalarga nerv impulslarini uzatishda ishtirok etadi. To`qima mediatorlari modda almashinuvini to`qimalararo

385

boshqarilishida qatnashadi. Mediatorlarni hosil bo`lishida aminokislotalarni spetsifik dekarboksilaza fermenti ishtirokida dekarboksillanish reaktsiyasi bajarilib, koferment sifatida piridoksalfosfatdan (PALF) foydalaniladi.

R – CH – COOH dekarboksilaza R – CH₂ – NH₂ + CO₂

│ (PALF) biogen amin

NH₂
aminokislota
Dekarboksillanish mahsuloti – biogen aminlar yuqori faollikka ega. Ko`pchilik mediatorlar mana shu yuqori biologik faol moddalarga mansub birikmalardir.

Biogen aminlarni aminooksidazalar yordamida oksidlanishli dezaminlanishi ularni zararsizlantirish yo`llaridan biri.

O

//
R – CH₂ – NH₂ + O₂ + H₂O aminooksidaza R – C – H + NH₃ + H₂O₂

Aminooksidazani 2 turi mavjud. Monoaminooksidaza–MAO va diaminooksidaza–DAO. MAO ning kofermenti – FAD hujayra mitoxondriyalari bilan bog`langan. DAO ning kofermenti – PALF piridoksalfosfat (reaktsiya uchun Cu<sup>+2</sup> kerak) sitoplazmaga joylashgan. Mazkur fermentlar qonda juda oz miqdorda bo`ladi. MAO – I,II,III lamchi aminlarni faolsizlantiradi. DAO esa asosan gistamin, putressin, kadaverin kamdan kam alifatik aminlarni inaktivlaydi. Biogen aminlarning dezaminlangan mahsulotlari – aldegidlar aldegiddegidrogenazalar yordamida organik kislotalargacha oksidlanadi.

O
//

R – C – H + NAD·H+H⁺ + H₂O → R – COOH + NAD⁺