Biolog 10 indd

Tayanch  so‘zlar:  protobiontlar,  kofermentlar,  abiogen,  matritsali  sintez.
Savol  va  topshiriqlar:
1.  Hayotning  kimyoviy  evolutsiyasining  asosiy  bosqichlarini  aytib  bering.
2.  Hayotning  biologik  evolutsiyasi  qachon  boshlanishini  tushuntiring.
3.  Koatservatlar  hosil  bo‘lishi  jarayonini  tushuntiring.
4.  Hozirgi  zamonda  hayot  abiogen  sintez  yo‘li  bilan  qaytadan  hosil  bo‘lishi 
mumkinmi?
5.  Abiogen  sintezni  tasdiqlovchi  qanday  ma’lumotlarni  bilasiz?
53-§.  ARXEY,  PROTEROZOY  ERALARIDAGI  HAYOT
Yer  Quyosh  sistemasidagi  boshqa  sayyoralar  bilan  birgalikda  5  mlrd 
yil  ilgari  paydo  bo‘lgan.  Yerning  va  undagi  turli  qatlamlarning  yoshini 
aniqlashda, odatda, radioaktiv elementlarning parchalanishi asosiy mezon qilib 
olinadi.  Yer  paydo  bo‘lganidan  to  hozirga  qadar  rivojlanish  tarixi  eralarga, 
ular  esa  davrlarga,  davrlar  esa  epoxalarga  bo‘linadi.  Eralarning  nomi  yunon 
tilidagi  arxey  (arxeis)  –  eng  qadimgi,  proterozoy  (proteroszoe)  –  dastlabki 
hayot,  paleozoy  (paleozoe)  –  qadimgi  hayot,  mezazoy  (mezos)  –  o‘rta  hayot, 
kaynazoy  (kainos)  –  yangi  hayot  degan  ma’nolarni  bildiradi. 

---

224
225
Arxey  erasi  900  mln  yil  davom  etgan.  Eraning  qatlamlari  yuqori  haro-
rat  va  bosim  ta’sirida  ko‘rinishini  o‘zgartirib,  o‘zidan  hech  qanday  hayot 
izlarini  qoldirmagan.  Dastlabki  tirik  organizmlar  arxey  erasida  paydo  bo‘l-
gan.  Organik  birikmalardan  ohaktosh,  marmartosh,  ko‘mirli  moddalarning 
bo‘lishi  arxey  erasida  tirik  organizmlar,  bakteriyalar,  ko‘k-yashil  suvo‘tlari 
bo‘lganligidan  dalolat  beradi.  Yerda  hayot  evolutsiyasining  eng  muhim 
bosqichi  fotosintezning  paydo  bo‘lishi  bilan  bog‘liq,  natijada  organik  olam 
o‘simlik va hayvonot dunyosiga ajraldi. Dastlabki fotosintezlovchi organizmlar 
prokariotlar  ya’ni  ko‘k-yashil  suvo‘tlari  –  sianobakteriyalar  bo‘lgan.