Biolog 10 indd

Biogeografi k viloyatlardagi hayvonot va o‘simliklar olamining o‘xshashlik 
va  farqiy  sabablari.  Turli  viloyatlardagi  hayvonot  va  o‘simliklar  olami  o‘zaro 
taqqoslanganda  tiplar,  sinfl ar  o‘rtasida  tafovutni  deyarli  ko‘rmaymiz.  Chunki 
har  bir  biogeografi k  viloyatda  xordali  hayvonlar  tipi,  ochiq  va  yopiq  urug‘li 
o‘simliklar tipi, sutemizuvchilar, qushlar, sudralib yuruvchilar, suvda va quruqlikda 
yashovchilar,  bir  pallali,  ikki  pallali  o‘simliklar  sinfl arini  uchratish  mumkin. 
Biogeografi k  viloyatlardagi  hayvon  va  o‘simliklar  orasidagi  tafovut  turkum, 
ayniqsa, oila, avlod vakillarini o‘zaro taqqoslaganda namoyon bo‘ladi. Chunonchi, 
Habashiston  biogeografi k  viloyatidagi  primatlar,  xartumlilar,  tuyaqushlar,  to‘ti-
qushlar,  tovuqsimonlar  turkumining  vakillari  Paleoarktik  viloyatda  uchramaydi. 
Yoki primatlar turkumiga kiruvchi gibbonlar oilasining vakillari Hindomalay bio-
geografi k viloyatida tarqalgan bo‘lib, Afrikada uchramaydi. Aksincha, martishkalar 
oilasi Afrikada tarqalgan bo‘lsa-da, Hindomalay biogeografi k viloyatda bo‘lmaydi. 
Xuddi  shuningdek,  Neotropik  biogeografi k  viloyatdagi  oz  tishlilar  turkumiga 
mansub  chumolixo‘r,  yalqov,  zirhlilar  oilasi  Neoarktik  biogeografi k  viloyatida 
tarqalmagan.  Paleoarktik  va  Neoarktik  biogeografi k  viloyatlardagi  o‘simliklar  va 
hayvonlar turkumi, tartib, oilalar bilan o‘xshasalar ham, ular o‘rtasidagi tafovut faqat 
avlod va turlarda ekanligi ma’lum bo‘ladi. Yevropa zubri Shimoliy Amerikadagi 
bizonga,  Sibir  bug‘usi  –  maral,  Amerika  bug‘usi  –  vapitiga,  Yevropa  yovvoyi 
qo‘yi  –  mufl on  Amerika  tog‘  qo‘yiga  ko‘p  jihatdan  o‘xshashdir.  O‘simliklari 
ham  Paleoarktik  biogeografi k  viloyat  o‘simliklarini  eslatadi.  O‘rmonlarda  pixta, 
qoraqarag‘ay, boshqa ignabargli o‘simliklar, yopiq urug‘lilardan eman, buk, zarang 
va boshqa oilalarga mansub o‘t o‘simliklar tarqalgan.
Turli biogeografi k viloyatlardagi hayvonlar va o‘simliklar orasidagi o‘xshashlik 
va  tafovut  sabablarini  bir  tomondan  qit’alarning  paydo  bo‘lish  tarixi,  ikkinchi 
tomondan organik olam evolutsiyasi bilan tushuntirish mumkin.
Tabiatshunos  olimlarning  e’tirof  etishicha,  bizning  ko‘hna  sayyoramiz 
hamma era, davrlarda shunday ko‘rinishda bo‘lmagan. Daniyalik olim A.Vegener 
«Materiklar dreyfi » nazariyasida qayd etishicha, taxminan bir necha million yillar 
ilgari  Yer  yuzida  hech  qanday  qit’alar  bo‘lmay,  sayyoramiz  yagona  quruqlik  – 
Pangeya va yagona okeandan iborat bo‘lgan. Bundan 200 mln yil ilgari mezozoy 
erasinning  trias  davrida  yagona  quruqlik  –  Pangeya  ikki  bo‘lakka,  Lavraziya 
va  Gondvanaga  ajralgan.  Oqibatda  yagona  quruqlikdagi  hayvonat  va  o‘simliklar 
olami ham ikki tomonga bo‘lingan (113-rasm).