Biokimyo pmd

11-rasm.  Protein strukturasi

---

56

bo‘lgan bitta DNK molekulasini saqlaydi. DNP xromosomalarning

tarkibiy qismi bo‘lgan mononukleosomalar tarkibiga kiradi. Shunday

qilib, xromatin tarkibiga DNK molekulasi, giston oqsillarning 5 sinfi

va giston bo‘lmagan oqsillar kiradi. Hayvonlar hujayrasi yadrosida

DNKning miqdori 6 pg (10

-12

g)gacha bo‘ladi. E coli da DNK miqdori

0,01pgga teng.

5 sinf giston oqsillari o‘lchami, aminokislota tarkibi va zaryadining

(doimo musbat) kattaligi bilan farqlanib, quyidagicha belgilanadi:

H

1 

– lizinga boy,

H 2A  - arginin va lizinga boy,

H 2B – arginin va lizinga qisman boy,

H

 3 

– argininga boy,

H

 4

 – glitsin va argininga boy.

Giston bo‘lmagan oqsillarning tabiati yetarli darajada aniqlanmagan.

Giston bo‘lmagan oqsillar hozirgi vaqtda jadal o‘rganilyapti. Ular

tarkibiga murakkab oqsillar, fermentlar, shuningdek boshqaruvchi

oqsillar kiradi. Boshqaruvchi oqsillar o‘z xususiyatlari bo‘yicha

gistonlardan farqlanib, nordon oqsillar sifatida bo‘ladi.

Turli nukleoproteinlarda nuklein kislotaning miqdori 40 dan

65%gacha (masalan, pro- va eukariot ribosomalarida) bo‘ladi. Virus

nukleoproteinlarida nuklein kislota miqdori umumiy massaning 2-5%ni

tashkil etadi.

Hozirgi vaqtda yadro xromatini (DNP), ribosomalar va virus

nukleoproteidlari molekula usti kompleksi yoki strukturalar sifatida

ko‘rilmoqda.

Lipoproteinlar

Oxirgi yillarda lipoproteinlar (LP) kimyoviy tabiati va strukturasini

o‘rganish bo‘yicha ma’lum natijalarga ega bo‘lingan. Bu sinf murakkab

oqsillar, oqsil va lipiddan tashkil topgan prostetik guruhdan iborat.

Xususan, lipoproteinlar tarkibida neytral yog‘lar, erkin yog‘ kislotalari,

fosfolipidlar va xolesterin topilgan. Lipoproteinlar tabiatda keng

tarqalgan: o‘simliklarda, hayvon to‘qimalarida va mikroorganizmlarda,

ular turli biologik funksiyalarni bajaradilar. Ular hujayra membranasi,

hujayra ichidagi yadro, mitoxondriya, mikrosoma biomembranalarida,

shuningdek, erkin holatda uchraydilar (asosan qon zardobida). Bulardan

tashqari lipoproteinlarga o‘pka to‘qimasining tromboplastik oqsili, tovuq

tuxumi sarig‘idagi lipovitellin, sutning ba’zi fosfolipidlari va boshqalar

kiradi. Lipoproteinlar miyelin qobiqlar, nerv to‘qimasi, xloroplastlar,

fotoretseptor va elektron-transport sistemalar, ko‘z to‘r pardasi tayoqcha

va kolbochkasi va hokazolarning hosil bo‘lishida qatnashadi.

---

57

Ko‘pchilik LP jigarda yoki ichak shilliq qabatida sintezlanadi. Ular

polyar lipidlar va apooqsillar deb nomlangan oqsil bilan o‘ralgan

gidrofob lipid yadrodan iborat. 8 tur apooqsillar tafovut etiladi: apo –

AI, AII, B, CI, CII, CIII, D va E. Odatda, LP 5%gacha uglevodlar

saqlaydi (glyukoza, galaktoza, geksozamin, fukoza, sial kislota), shuning

uchun, ularning ba’zilari glikoproteinlardir.

Qon zardobi lipoproteinlari elektroforetik harakatchanligi va

ultratsentrifugalashdagi zichligi bo‘yicha alohida sinflarga bo‘linadilar.

Zichligi past (ZPLP), zichligi juda past (ZJPLP), zichligi yuqori (ZYLP),

zichligi juda yuqori (ZJYULP) va oraliq zichlikka ega (OZLP)

lipoproteinlar tafovut etiladi.