Biokimyo pmd

7-jadval

Odam anomal gemoglobinida aminokislotalarning almashinishi

                                                     Anomal qoldiq va

Gemoglobin    Peptid zanjirlar        uning zanjirda            Almashinuv

            turi                  tarkibi               joylashish o‘rni

             A

1                               

  

α

2

β

2

             A

2                               

 

 α

2

δ

2

             C                     

α

2

β

2                         

  Glu 6 

β−zanjirda                Liz

             D

α                                  

α

2

β

2                           

Glu 23 

α−zanjirda                 ?

             D

β                             

  

 α

2

β

2                         

 Ley 28 

β−zanjirda               Glu

             E                     

α

2

β

2                          

Glu 26 

β−zanjirda                Liz

             F                     

α

2

γ

2

             G                    

 α

2

β

2                           

Glu 43 

β−zanjirda               Ala

 

           G

p

H                  

α

2

β

2                         

 Asp 68 

α−zanjirda               Liz

             H                       

β

4

              I                     

α

2

β

2                           

Liz 16 

α−zanjirda               Asp

             M                    

α

2

β

2                          

Val 67 

β−zanjirda                Glu

             O                     

α

2

β

2                          

Glu 116 

α

−zanjirda    

         Liz

     

  S                     

 α

2

β

2     

             Glu 6 

β

−zanjirda         

      Val

Jadvalda anomal gemoglobin ba’zi turlari, ular polipeptid zanjirining

tarkibi, 

α− yoki β−zanjirlardagi mumkin bo‘lgan o‘zgarishlar

ko‘rsatilgan. Anomal gemoglobinlarda aminokislotaning almashinuvi

α− hamda β−zanjirlarda bo‘lishi mumkin. Istisno sifatida gemoglobin

N bo‘ladi, uning 4 polipeptidi 

β−zanjirdan iborat, u gemoglobin A

1

dagi

β−zanjir bilan struktur jihatidan o‘xshash.

Gemoglobin strukturasi va funksiyasining o‘zgarishini vujudga

keltiruvchi ba’zi mutatsiyalar individumning ilk yosh davrida o‘limiga

olib keladi. Lekin ba’zi mutatsiyalarda aminokislotalarning o‘zgarishi

gemoglobin funksiyasini o‘zgartirmaydi, bunday hollarda kasallik

belgisiz kechadi.

---

52

Gemoglobin kasalliklari (ular 200 dan ortiq) gemoglobinozlar deb

ataladi. Ularni gemoglobinopatiyalarga bo‘lish qabul qilingan. Ular

rivojlanishi asosida normal gemoglobin u yoki bu zanjiri strukturasining

irsiy o‘zgarishi yotadi (ularni ko‘pincha «molekulyar kasalliklar»ga

kiritadilar),  gemoglobin u yoki bu normal zanjiri sintezining irsiy

o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lgan talassemiya ularga kiradi. Shuningdek,

temir tanqislik anemiyalari tafovut etiladi.

Irsiy gemoglobinopatiyaning klassik misoli bo‘lib o‘roqsimon-

hujayra anemiyasidir, u Janubiy Amerika, Afrika va Janubi-sharqiy

Osiyo davlatlarida keng tarqalgan (10-rasm). Bu patologiyada

eritrotsitlar kislorodning past parsial bosimi sharoitida o‘roqsimon

shaklga ega bo‘ladi.

                 10 

-rasm.  Normal va o‘roqsimon eritrositlar

L. Poling va boshqalar gemoglobin S ning normal gemoglobindan

farq qiluvchi xususiyatlarini ko‘rsatdilar: xususan to‘qimalarga kislorod

bergandan keyin u yomon eriydigan dezoksishaklga aylanadi va taktoid

deb atalgan arqonsimon kristalloid shaklida cho‘kmaga tushadi. Ular

hujayrani deformatsiyalaydi va gemolizni vujudga keltiradi. Kasallik

tez kechadi va mutant gen bo‘yicha gomozigot bolalar ko‘pincha ilk

yosh davrda o‘ladilar.

V. Ingrem tomonidan o‘roqsimon-hujayra anemiyaning kimyoviy

nuqsoni aniqlangan. Bunda HbS gemoglobin molekulasi 

β−zanjiri N-

oxirida 6-o‘rinda joylashgan glutamin valinga almashingan. Bu

gemoglobin 

β−zanjiri sintezini kodlovchi DNK molekulasidagi

mutatsiyaning natijasidir. Boshqa aminokislotalar ketma-ketligi va soni

normal gemoglobin HbA bilan bir xildir (8-jadval).

---

53