Biokimyo pmd

   Izofunksional oqsillar

Tirik hujayrada ma’lum bir funksiyani ado etib boradigan oqsil bir

necha shaklda bo‘lishi mumkin, izofunksional oqsillar yoki izooqsillar

deb shularga aytiladi. Masalan, odam eritrotsitlarida gemoglobinning

bir nechta shakli topilgan: katta yoshdagi odamda ustun turadigan

shakllari HbA (butun gemoglobinning 96% uning ulushiga to‘g‘ri

keladi), HbF va HbA

2

 dir (har qaysisiga taxminan 2%dan).

Gemoglobinlarning hammasi har xil to‘plam protomerlari: 

α, β, g dan

tuzilgan tetramerlardir: HbA formulasi – 2 

α 2β, HbF – 2 α 2γ, HbA

2

 –

2 

α 2δ. Barcha gemoglobinlarning umumiy belgisi – 2a protomerlariga

borligidir. Turli protomerlar birlamchi strukturasi jihatidan bir-biriga

o‘xshash bo‘ladi, ikkilamchi va uchlamchi strukturalari jihatidan ham

protomerlar bir-biriga ancha o‘xshab ketadi. Gemoglobinlarning hamma

shakllari bir xildagi funksiyani ado etadi – kislorodni biriktirib olib,

to‘qimalarning hujayralariga yetkazib beradi, biroq gemoglobinning bu

---

shakllari funksional xossalari jihatidan bir-biridan ma’lum darajada farq

qiladi. Masalan, HbF kislorodga HbAdan ko‘ra ko‘proq yaqin bo‘ladi

va HbAdan kislorodni ajratib olishi mumkin:

HbA .O

2 

+ HbF 

→ HbA + HbF .O

2

HbF odamning embrional rivojlanishi davri uchun xarakterlidir (fetal

gemoglobin); homiladorlikning so‘nggi haftalari va tug‘ruqdan keyingi

dastlabki haftalarda u asta-sekin HbAga almashib boradi. Homila qoni

bilan ona qoni aralashmaydi; homila onasining qon tomirlaridan

platsentada homilaning qon tomirlariga kislorod diffuziyalanib o‘tishi

hisobiga kislorod bilan ta’minlab boradi. Fetal gemoglobinning

kislorodga ko‘proq yaqin bo‘lishi ona bilan homila tomirlari orasida

kislorod konsentratsiyalarining farqi kam bo‘lganida diffuziya yuzaga

chiqaverishini mumkin qilib qo‘yadi.Mioglobin gemoglobinlar bilan

kamroq darajada yaqin bo‘ladi: tuzilishi va kislorodni biriktirib olish

xossasi jihatidan u gemoglobin protomerlariga juda o‘xshash, lekin

qonda aylanib yuradigan va o‘pkadan (yoki platsentadan) to‘qimalarga

kislorod yetkazib beradigan gemoglobindan farq qilib, mioglobin

muskullarda qo‘zg‘almay turadi va gemoglobindan mitoxondriylarga

kislorod yetkazib berishda, shuningdek, muskullarda kislorod rezervi

hosil qilishda oraliq vositachi bo‘lib xizmat qiladi.Izofunksional oqsillar,

umuman olganda, bir xildagi funksiyani ado etib boradigan oqsillar

oilasidir, lekin bu oila ba’zi a’zolarida alohida bir kichikroq xususiyatlari

bo‘lishi fiziologik jihatdan muhim ahamiyat kasb etishi mumkin. Bir

turdagi organizmlarda topiladigan oqsilning ko‘pdan-ko‘p molekulyar

shakllari izooqsillar deb ataladi; har xil biologik turlarga mansub

organizmlarning bularda bir funksiyalarni bajarib boradigan oqsillari

(gomologik oqsillar) izooqsillar qatoriga kiritilmaydi. Masalan, odam

gemoglobini bilan quyon gemoglobini, garchi bir xilda funksiyani ado

etib boradigan bo‘lsada, izooqsillar emas.