Biokimyo pmd

Oqsillarning strukturasi va ko‘p molekulali

Oqsillar strukturasining o‘zaro yig‘ilishi

Teri, soch, tirnoq, mo’yna va shoxlar tarkibiga struktur oqsillar kiradi,

ular tayanch to’qimalarni hosil bo’lishida ishtirok etadi. Jumladan,

biriktiruvchi to’qima, tog’ay va suyak oqsillari globulyar oqsilga

qaraganda oddiy strukturada bo’ladi. Keratin oqsili polipeptid zanjiri

α−spiral shaklida, arqonga o’xshash bo’ladi yoki uch tolali kabelga

o’xshashdir, har qaysi tola    

α−spiraldan tashkil topgan bo’ladi. Boshqa

strukturali oqsil 

β−keratin qisman fibrillyar shaklda bo’lib, polipeptid

zanjirining konformatsiyasi 

β−strukturaga  ega bo’ladi va qavatma-qavat

holda joylashadi. Biriktiruvchi to’qima oqsillari kollagen va elastin

asosiy struktura oqsillari hisoblanadi. Kollagen oqsilini polipeptid zanjiri

uch tarmoqli spiral strukturaga ega. Fibrillyar oqsillar uch xil struktura

darajasiga ega bo’ladi.

---

40

1. Birlamchi struktura.

2. Ikkilamchi struktura: polipeptidlar qisman  

α−spiral va β−

konformatsiyaga ega bo’lishi.

3. Fibrillyar oqsillarning uch qirrali konformatsiyasi oqsillarning

spetsifik biologik funksiyasini bajarishiga moyildir.

Oqsillarga har xil kimyoviy va fizik omillar ta’sir qilinganda (organik

erituvchilar, siydikchil, detergentlar, pH muhitni o‘zgartirish, yuqori

konsentratsiyali neytral tuzlar eritmasi, merkaptoetilen va boshqalar)

molekula  tarkibidagi subbirliklarni dissotsiatsiyalaydi. Ko‘pchilik

oqsillar uchun bu jarayon qaytar bo‘lib dissotsiatsiyalovchi modda

chiqarib yuborilganda, oqsil molekulasi subbirliklari o‘zaro birikib

avvalgi holatiga qaytadi va qayta biologik faollikka ega bo‘ladi. Bu

hodisani oqsil molekulasining o‘z-o‘zidan yig‘ilib tiklanishi

(samosborka) deyiladi.

Tashqi muhit ta’sirisiz o‘z-o‘zidan yig‘ilishiga tamaki mozayika

virusi oqsilini misol qilib ko‘rsatish mumkin. U bir molekula RNK va

2130 oqsil subbirligidan tashkil topgan. Bu subbirliklar RNK zanjiri

atrofida aylanib o‘ralgan bo‘ladi. Detergentlar ta’sirida RNK va oqsil

subbirliklari ajralib ketadi. Agar detergent olib tashlansa ajralgan RNK

va oqsil subbirligi birikib yana oqsilning to‘rtlamchi strukturasi to‘liq

tiklanadi va hamma fizik xossalari, biologik funksiyalari o‘z holatiga

qaytadi.