Biokimyo pmd

Organik kislotalarning ammoniy tuzlarini hosil qilish (ammoniy

sitrat, ammoniy oksalat, ammoniy fumarat).

Asparagin va glutamin kislotalari amidlarini hosil qilish. Ular

asosan ammiakni trasport shakllari hisoblanadi. Bunda asparagin va

glutamin kislotalariga asparagainsintaza, glutaminsintaza fermentlari

va ATF ishtirokida  birinchi uglerod atomiga ammiak qoshiladi.

L-aspartat + ATF + NH

3

 ————L-asparagin + AMF + H

3

RO

4

L-glutamat + ATF + NH

3

 ————L-glutamin + AMF + H

3

RO

4

Bu reaksiyalar ayniqsa, jigar va buyrakda faoldir.

Ammoniy tuzlarni hosil qilish. Buyrak to‘qimasida asparagin va

glutamin asparaginaza va glutaminaza fermentlari ishtirokida

parchalanadilar. Ajralib chiqqan ammiak ammoniy tuzlarini hosil

qilishda ishtirok etadi.

L-aspargin + H

2

O ————L-aspartat + NN

3

L-glutamin + H

2

O ————L-glutamat + NN

3

NH

3

 + H

+

 + Cl

-

 ————NH

4

Cl

Yani buyrakda ammiak modda almashinuvining kislotali

mahsulotlarini neytrallanishida va shu bilan organizmni atsidozdan va

natriy ionlarini siydik orqali ko‘p yoqolishidan saqlaydi. Bu yo‘l bilan

0,3-0,4 g ammiak zaharsizlantiriladi.

Ammiakning bir qismi to‘qimalarda yangi aminokislotalarni

sintezida ishtirok etadi. Bu reaksiyalar qaytarilgan retransaminirlanish

deyiladi.

---

290

Ammiakning taxminan 15% kreatinin sifatida chiqib ketadi. Bu

moddaning sintezi 3 to‘qimada kechadi: buyrak, mushak va jigar; 3

aminokislota ishtirok etadi: arginin, glitsin va metionin. Kreatinning

sintezi transmetillanish yoli bilan kechadi.

1-reaksiya glitsin-amidinotransferaza fermenti ta’sirida arginin va

glitsin birishidan guanidinatsetat (glikotsiamin) va ornitin hosil bo‘ladi,

buyrak va oshqozon osti bezida kechadi

2-bosqichda guanidinatsetatni metillanishi kuzatiladi, metil guruhi

donori bo‘lib, S-adenozilmetionin qatnashadi, jigar va oshqozon osti

bezida kechadi. Hosil bo‘lgan kreatin qon orqali mushaklarga boradi,

ATF va kreatinkosfokinaza fermenti ta’sirida fosforillanadi va

kreatinfosfatni hosil qiladi. Bu modda mushaklarda energetik vazifani

o‘taydi va defosforillanishi natijasida kreatininni hosil qiladi. Taxminan,

organizmdagi 2% kreatin kreatininga aylanadi. Mushaklarda kreatin

miqdori 25-55 g/kg, yurak to‘qimasida  15-30 g/kg, miya to‘qimasida

10-15 g/kgga teng. Siydik orqali kreatin faqat bolalarda chiqadi;

kattalarda 1 sutkada 4,4-17,6 mmol kreatinin ajraladi. Tana mushaklari

massasi bilan kreatininning ajralishi orasida bog‘lanish mavjud. Agar

siydik orqali kreatin ajralsa, mushak distrofiyasidan dalolat beradi.

Bunda mushaklarda kreatinfosfokinaza fermenti faolligi susayib ketadi.

---

291