Biokimyo pmd

NUKLÅOTIDLAR  ALMASHINUVI  VA  VAZIFALARI

   

 

 

    Nukleotidlarning ko‘pgina funksiyalari avvalgi bolimlarda ko‘rib

o‘tilgan. Ularning asosiylari quyidagilardir:

1. Mononukleotidlar nuklein kislotalarning o‘tmishdoshlari va

tarkibiy qismlari bo‘lib xizmat qiladi.

2. ADF-ATF sikli moddalar oksidlanishi energiyasining

organizmdagi endergonik jarayonlarda foydalaniladigan energiyaga

aylanishda ishtirok etadi. Ba’zi reaksiyalarda boshqa nukleotidlar ham

xuddi shunday rolni ado etishi mumkin.

3.Adenilat kislota qoldig‘i degidrogenazalar (NAD, NADF, FAD)

kofermentlari va atsillanish kofermenti (KoA) tarkibiga kiradi; UTF,

GTF va STF monosaxarid qoldiglarini olib o‘tish reaksiyalarida

kofermentlar rolini bajaradi; STF xolintransferaza kofermenti bo‘lib

xizmat qiladi.

4. 3

1

,5

1

-sAMF va 3

1

,5

1

-sGMF mononukleotidlar hujayra ichidagi

effektor sistemalariga gormonal hamda boshqa signallarni o‘tkazishda

vositachi bo‘lib hisoblanadi.

Organizmning hamma hujayralari nukleotidlarni sintezlashga

amalda qodirdir. Bundan tashqari, ovqat va organizm o‘z

to‘qimalarining nuklein kislotalari, nukleotidlar manbai bo‘lib xizmat

qiladi, lekin bu manba’lar ikkinchi darajali ahamiyatga ega bo‘ladi.

Ovqat tarkibida qabul qilingan nukleoproteinlarning hazmlanishi

va so‘rilishi oshqozon-ichak yolida amalga oshiriladi. Oshqozon shirasi

tarkibidagi xlorid kislota ta’sirida nukleoproteinlar oqsil va nuklein

kislotaga parchalanadi. Ovqat tarkibidagi boshqa oqsillar kabi oqsil

qismi proteolitik fermentlar ta’sirida gidrolitik yo‘l bilan

aminokislotalargacha parchalanadi.

Nuklein kislotalari ichakda me‘da osti bezi shirasining nukleazalari

DNK-aza va RNK-azalar ta’sirida parchalanadi. RNK-aza ta’sirida

pirimidin mononukleotidlar, di- va trinukleotidlar aralashmasi va

RNKazaga turg‘un oligonukleotidlar hosil bo‘ladi.

293

---

294

DNK-aza ta’sirida dinukleotid, oligonukleotid va mononukleotid

hosil bo‘ladi. Ichak shirasi tarkibida polinukleotidaza, nukleozidaza va

fosfatazalar bo‘ladi. Bu fermentlarning ta’sirida mononukleotid va

nukleozidlar hosil bo‘ladi. Ichakda mononukleotidlar nospetsifik

fosfatazalar (nordon va ishqoriy) ta’sirida parchalaydi, u

mononukleotidlarni nukleozid va fosfat kislotagacha parchalaydi va ular

so‘riladi. Mononukleotidlar ham so‘rilishi mumkin, ularning

parchalanishi ichak shilliq qavat hujayralarida sodir bo‘ladi. Asosan

nukleozidlar so‘riladi, shunday holda azot asoslarining ma’lum qismi

organizmda nuklein kislotalarning sintezi uchun foydalaniladi.

To‘qimalarda DNK gidrolizini qator fermentlar amalga oshiradi:

1. Endonukleazalar  DNK, RNK molekulasidagi ichki nukleotidlar

orasidagi bog‘larni uzadi, nuklein kislotalar depolimerizatsiyasini

vujudga keltirib oligo-nukleotidlar hosil qiladi.

2. Ekzonukleazalar DNK molekulasidagi oxirgi nukleotidlarni

ketma-ket ajratadi va ular DNK-azalar deb ham ataladi.

Gidrolitik nukleazalardan tashqari nuklein kislotalar parchalanishini

katalizlovchi fermentlar mavjuddir. Masalan: transferaza reaksiyasi

yordamida. Ular bir mononukleotid ribozasi 5

1

-uglerod atomidagi fosfat

kislota qoldig‘ini qo‘shni mononukleotid 2

1

-uglerod atomiga o‘tkazadi.

Bu nukleotidlar o‘rtasidagi bog‘larni uzilishi va bir mononukleotidni

o‘ziga riboza 2

1

 va 3

1

uglerod atomlar o‘rtasida fosfodiefir bog‘i hosil

bo‘lishi bilan boradi. Hozirgi vaqtda DNK va RNKning parchalanishini

katalizlovchi nukleazalar guruhi ochilgan.

---

295