Biokimyo pmd

Endogen oqsillarining to‘qimalarda parchalanishi

Organizmda to‘qima oqsillari doimo yangilanib turadi. Bir sutkada

odam oqsilining 400 g yangilanadi. Oqsillarning yangilanish tezligi

turlichadir: bir necha daqiqadan to 80-120 kungachadir. Shulardan

taxminan 100 g aminokislotalar to‘liq parchalanishga uchraydi.

Toqima oqsillarini gidrolizi to‘qima proteinazalari  katepsinlar

ishtirokida boradi. Ular asosan lizosomalarda bo‘lib, gidrolitik

fermentlar hisoblanadi. Ammo katepsinlar boshqa hujayra

organoidlarida, mitoxondriyalarda, endoplazmatik turda, gialoplazmada

ham uchraydi. Lizosomal katepsinlar kislotalidir, boshqa

qismlaridagilari esa  neytral yoki kuchsiz ishqoriydir. Gidrolizga

uchraydigan oqsil apparat Golji va endoprlazmatik turda autofagosomani

hosil qiladi, so‘ng birlamchi lizosoma bilan qoshilib autolizisga uchraydi.

Ularning ta’sirini sitoplazmatik katepsinlar toldirib turadi.

Katepsinlar nafaqat pH muhiti, balki spetsifikligi bilan ham

farqlanadi. Ular ekzo- va endopeptidazalarga bo‘linadi, faol markazning

katalitik guruhiga qarab tiol, asparagin va serinli katepsinlarga bo‘linadi.

Tiol katepsinlarga:

Katepsin B (pH 5,5-6,0), endopeptidaza hujayra ichi oqsillarini

gidrolizlaydi (glikoliz fermentlari, immunoglobulinlar, miofibrill

---

269

oqsillari, kollagen, gemoglobin) hamda oshqozon osti bezida

proinsulinni insulinga aylantiradi.

Katepsin N (kollagen parchalovchi ferment) endopeptidaza

hisoblanadi va faqat kollagenga ta’sir etadi. Nativ kollagen uchun pH

3,8, eruvchi kollagen uchun esa  pH 6,0. Odamning taloq va yoldosh

to‘qimalarining lizosoma va sitoplazmasida topilgan.

Katepsin H  endopeptidaza va aminopeptidazadir. Ular asosan

sitoplazmaning suvda eruvchi oqsillarini gidrolizmaydi, pH 6,0-7,0,

uning faolligi odam jigarida yuqoridir.

Katepsin L  endopeptidaza, pH 5,0, barcha to‘qimalarda topilgan

va sitoplazmadagi tez almashinadigan oqsillarini gibrolizlaydi.

Katepsin C  ekzopeptidaza, pH 5,0-6,0, N-uchidagi bog‘larga ta’sir

etadi. pH 7,0-8,0 atrofida polimeraza faoliyatiga ega.

Katepsin S  endopeptidaza, pH 3,0-4,0, taloq va limfatik tugunlarda

topilgan.