Biokimyo pmd

41-rasm. Vitamin Dning tuzilishi

---

144

Vitamin K

Vitamin K yon zanjirlari bilan farqlanuvchi 2-metil-1,4-naftoxinon

hosilalari guruhini birlashtiradi. Ularning hammasi suvda erimaydi va

organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Havo kislorodi bilan oson

oksidlanadilar. Vitamin K asosan yashil o‘simliklar, ayniqsa, karamda

juda ko‘p. Hayvonlardan olingan mahsulotlarda esa vitamin K miqdori

kam bo‘ladi. Masalan cho‘chqa jigarida 0,4-0,8 mkg/g.

Vitamin K odamda normal ichak mikroflorasi tomonidan

sintezlanadi.

Ovqatdagi vitamin K ko‘proq ichakning proksimal qismidan o‘t

kislotalari va pankreatik lipaza ishtirokida so‘riladi. Qonda vitamin

albumin bilan birikadi, a’zo va to‘qimalarga borib, u yerda faol

shakllariga aylanadi. Vitamin K membrana fosfolipidlari,

glko‘proteidlar, lipoproteidlar va nerv hujayrasining muhim fosfolipidi–

sfingozin sintezida qatnashadi.Vitamin K erkin radikal reaksiyalarning

va peroksidlarni membranalarga yopishishining to‘xtashiga ijobiy ta’sir

qiladi. To‘qimalarga nur ta’sir etganda vitamin K membranalarni

me’yorda saqlashga yordam beradi va xuddi vitamin E kabi

membranalarning gormon retseptorlari sezgirligini oshiradi.

Vitamin K ning asosiy biologik ahamiyati shundan iboratki, u jigarda

qon ivishini ta’minlovchi oqsillar sintezida qatnashadi. Shu jarayonda

vitamin K oqsil molekulalarida glutamin kislotasi qoldiqlarining g-

karboksillanish reaksiyalarida, jumladan preprotombindan protrombin

hosil bo‘lishida koferment sifatida qatnashadi. Vitamin K yetishmasligi

qon ivishini sekinlashtiradi, natijada qon ketish va gemorragik belgilar

rivojlanishiga imkoniyat tug‘iladi. Glutamin kislotasining g-

karboksillanishi faqatgina vitamin K miqdoriga emas, balki

membranalardagi fosfolipidlar miqdoriga ham bog‘liq. K-avitaminoz

hollarda hujayra membranalari tarkibiy qismlarini sifatiy o‘zgarishlari

bilan birga membranadagi holesterin miqdori kamayishi ham

aniqlangan.

Vitamin K anaerob sharoitda vitamin C, B

2

 ishtirokida fosforillanish

jarayonlarini stimullaydi, makroergik birikmalar ATF, kreatinfosfat

almashinuvida qatnashadi. Vitamin qator oqsillar sintezi uchun va qator

fermentlar (geksokinaza, fosfotransferaza) faoliyati uchun zarurdir.

Vitamin K membrana lipidlari tarkibiga kirgan holda, membrana

fosfolipidlarining yog‘ kislota tarkibiga boshqaruvchi ta’sir ko‘rsatadi.

Vitamin K ning ko‘proq mitoxondriya ichki membranasi bilan, kamroq

tashqi membranasining bog‘lanishi ko‘rsatilgan. Bu vitamin K

---

145

mikrosoma va lizosomalarning lipidlari bilan oz miqdorda birikkanligi,

uni membranalarning minor komponentlari qatoriga kiritishga asos

bo‘ldi. Vitamin K ning immunogenezga ta’siri deyarli o‘rganilmagan.

Ammo qon zardobidagi komplement miqdori bilan vitamin K

me’yorining to‘g‘ri bog‘lanishi aniqlangan. Hayvonlar ozuqasidagi

vitamin K ning yo‘qligi umumiy komplementar faollikni pasayishiga

olib kelgan. Vitamin K ning sun’iy analogi – vikasol Ukraina olimi

V.I.Palladin tomonidans intezlangan.