Biokimyo pmd

Vitamin D – kalsiferol va antiraxitik vitamin

Uning eng muhim vakillari D

2

 va D

3

. O‘simlik mahsulotlarida

vitamin Dning miqdori ko‘p emas. Hayvon mahsulotlaridan jigar, tovuq

tuxumi, baliq, sut, sariyog‘da ko‘p saqlanadi. Vitamin D

3

ning

organizmdagi eng asosiy vazifasi kalsiy va fosfor gomeostazini saqlash,

suyakning minerallanishi va qayta tiklanishini ta’minlashdir. Vitamin

D ingichka ichakdagi o‘t kislotalari ishtirokida so‘riladi, keyin jigarga

tashiladi va u yerda NADN va molekulyar kislorod ishtirokida ishlovchi

mitoxondriyalar sistemasi ta’sirida 25-oksiholekalsiferolga aylanadi

(41-rasm). 25-oksiholekalsiferol buyraklarda gidroksillanadi, natijada

---

143

gormonal xususiyatga ega bo‘lgan 1,25 dioksiholekalsiferol hosil

bo‘ladi.

Bu reaksiya parat gormonlar

bilan boshqariladi. 1,25 dioksi-

holekalsiferol ichakda Ca tashi-

lishini kuchaytiradi. Uning

ta’sirida ichak shilliq qavati

hujayralarining tegishli oqsillari

kalsiy biriktirgan oqsilga aylanadi.

Bu birikma ichak mikrovorsinka-

larida faoliyat ko‘rsatadi.

Yuqoridagi oqsil va Ca bog‘liq

ATFaza Ca tashilishida qatnashadi,

bu jarayon Na ham bog‘liq. Juda ko‘p a’zolarning hujayralarida, T,

B-limfotsitlarda 1,25-dioksiholekalsiferol retseptorlarining topilishi

vitaminning hujayralar, jumladan fagositlar, limfotsitlarning

differensirovkasi va faoliyatidagi katta ahamiyatini ko‘rsatadi.

Vitamin D bilan davolab bo‘lmaydigan raxit kasalligining sababi

buyraklar 1,25-degidroksiholekalsiferolning adekvat miqdorini

sintezlay olmasligidadir. Bu birikmani 2,5-5 mkg/sutka miqdorda

qabul qilib turish ichaklarda Ca me’yorida so‘rilishini ta’minlaydi.

Vitamin D yetishmaganida faqat suyak to‘qimasi emas, balki butun

organizm zarar ko‘radi, qon bilan a’zolarga Ca yetarli bormasligi

natijasida ikkilamchi o‘zgarishlar yuzaga keladi. Vitamin D

tanqisligida ingichka ichakning shilliq qavatida distrofik o‘zgarishlar

yuz beradi, bu esa ichakning faoliyatini ayniqsa, so‘rish qobiliyatini

pasaytiradi. D-gipovitaminozda lipidlar almashinuvi buziladi (qonda

umumiy holesterin, erkin yog‘ kislotlari va fosfatidiletanolaminlarning

miqdori jigarda lipidlar almashinuvi buzilishi natijasida ortadi). D-

gipovitaminozda organizmdagi oqsil almashinuvida o‘zgarishlar

kuzatiladi. Taloqda va timusda parchalanishini ortishi bilan uning

sintezi pasaygan. Shunday hollarda bolalar va kattalarda suyaklarning

demineralizatsiyasi yuz beradi, uncha kuchli bo‘lmagan ta’sirlar

suyaklar sinishiga olib keladi. Qon zardobida Ca va P miqdori ortishi

hisobiga yumshoq to‘qimalarda Sa yig‘iladi va buyraklarda tosh hosil

bo‘ladi.

Vitamin D

2

 prooksidant xususiyatiga ega bo‘lib kislotalarini,

hujayra membranalarining fosfolipidlarini oksidlanishidan saqlaydi.

Vitamin D yetishmasligining organizmdagi modda almashinuviga

salbiy ta’siri immun sistemada ham o‘z aksini topadi.