Biokimyo pmd

76-rasm.  «Krebs velosipedi»

Shunday qilib, bu jarayon o‘ziga xos birlashgan mexanizm

yordamida ikki sikl reaksiyalari bir-biri bilan bog‘lanadi. Bu mexanizm

«Krebs velosipedi» (The «Krebs bicicle») degan nom oldi.

Bu reaksiya orqaga qaytmas bo‘lib hisoblanadi, shuning uchun

yuqori yog‘ kislotalardan uglevodlar hosil bo‘lmaydi. Shunday qilib,

uglevodlar yog‘lar tarkibiga kiruvchilar faqatgina glitserindan hosil

bo‘ladi. Vaholanki, odatdagi sharoitlarda reaksiya orqaga borishi

mumkin, yani uglevodlar oksidlanishdan hosil bo‘lgan glitserindan

yog‘lar sintezlanishi mumkin.

Uglevod, yog‘ va qator aminokislotalar almashinuvi jarayonida hosil

bo‘lgan atsetil-KoA yog‘ kislotalari sintezi uchun boshlangich substrat

bo‘lib hisoblanadi, shuningdek u uchkarbon kislotalar siklining birinchi

substratidir. Bu siklda atsetil-KoAni oksidlanishi uchun oksaloatsetat

---

313

zarurdir, u Krebs siklini ikkinchi kalit substratidir. Oksaloatsetat

pirouzum kislotasi va karbonatangidriddan sintezlanishi yoki

transaminlanish jarayonida asparagin kislotasidan hosil bo‘lishi

mumkin. Ikki molekula atsetil-KoA kondensatsiyalanib, atsetosirka

kislota (atsetoatsetat) hosil bo‘ladi, u esa boshqa keton tanachalarini,

xususan 

β-oksimoy kislotasi va atsetonning manbai bo‘lib hisoblanadi.

Atsetosirka va 

β-oksimoy kislota faol sirka kislotaning transport shakli

sifatida ko‘pincha ko‘riladi, ularni periferik to‘qimalarga, Krebs siklida

oksidlash uchun olib boriladi. Ikki molekula atsetil-KoAni

kondensatsiya reaksiyasi xolesterin sintezining boshlangich etapini

tashkil etib, 

β-oksimoy kislotasi (β-oksibutirat) va atseton hosil bo‘ladi.

Atsetosirka va 

β-oksimoy kislotasi ko‘pincha faol sirka kislotaning

transport shakli hisoblanib, uni periferik to‘qimalarda Krebs siklida

oksidlanish uchun transport qiladi. Ikki molekula atsetil-KoAni

kondensatsiya reaksiyasi xolesterin sintezining birlamchi bosqichini

tashkil etadi. Xolesterin, oz‘ navbatida, steroid gormonlar, D

3

 vitaminni,

shuningdek ot kislotalarning o‘tmishdoshi hisoblanadi. O‘t kislotalari

juft o‘t kislotalari shaklida ovqat tarkibidagi lipidlarning hazmlanishida

emulgator vazifasini o‘ynaydi va yuqori yog‘ kislotalarni so‘rilishini

ta’minlaydi.

Galaktoza va qisman glyukoza MNS faoliyatida spetsifik funksiya

bajaruvchi serebrozid va glikolipidlar biosinteziga sarflanadi. Bu

sintezlarda erkin monosaxaridlar emas, balki galaktozamin va

glyukozamin qatnashadi, ularni sintezi o‘z navbatida glutaminni amid

azoti bo‘lishini talab etadi, shunday qilib natijada uglevod, lipid va oqsil

almashinuvi integratsiya qilinadi.

Yuqorida keltirilgan misollar organizmda organik moddalarning

ozaro bir-biriga aylanishini barchasini aks ettirmaydi. Biz faqat tirik

strukturalar va to‘qimalar kimyoviy tarkibini doimiyligini ta’minlovchi

asosiy yollarini va kalit substrat, fermentlarni misol qilib keltirdik.

Shunday qilib, oziq moddalarning parchalanishni tezligi va boshqa

moddalarni biosintezi organizmni fiziologik holati va uni energiya va

metabolitlarga bo‘lgan ehtiyoji bilan belgilanadi. Metabolik faollikni

dinamikligi makro- va mikrosko‘pik doimiyligini ta’minlaydi. Organizm

dinamik holatini barcha o‘zgarishlari patologik holatni rivojlanishga

olib keladi, uni og‘irlik darajasi va davomiyligi hujayra qurilishi hamda

funksiyasini buzilish darajasiga bog‘liq bo‘ladi.

---

314

XV BOB