Biokimyo pmd

Oqsillarning fizik va kimyoviy xossalari

Oqsillar optik faol moddalar bo‘lgani uchun, ular qutblangan nur

sathini ma’lum burchak hosil qilib buradi. Oqsil eritmalari yorug‘lik

nurini sindirish, tarqatish, ultrabinafsha nurlarini yutish qobiliyatiga ega.

Oqsillarning bu fizik xossasidan foydalanib ularning miqdorini,

molekulyar massasini va boshqa ko‘rsatkichlarini aniqlash mumkin.

Oqsillarning molekulyar massasi yuqori bo‘lganligi uchun eritilganda

kolloid eritmalar hosil qiladi. Oqsillar suvda eriganda suvning  qutbli

molekulalarining oqsil zaryadiga qarama-qarshi joylashib suv qobiq‘i

hosil qiladi. Oqsilning suvdagi zarrachalari diametri 0,001 mkm dan

yuqori bo‘lgani uchun kolloid eritma hosil bo‘ladi va yorug‘lik sochish

(Tindal effekti) xususiyatiga ega bo‘ladi. Oqsillar molekulasi hayvon

va inson membranasining mayda teshiklari orqali o‘ta olmaydi.

Oqsillarning bu xossasidan foydalanib yarim o‘tkazgich

membranalar yordamida ularni kichik molekulali moddalardan tozalash

mumkin. Bu usul 

dializ

 deyiladi.

---

17

Gidrofil kolloidlarning eng muhim xususiyatlaridan biri gel hosil

qilishdir. Kolloid zarrachalari o‘zaro yopishib to‘rsimon g‘ovak

struktura hosil qiladi. Hosil bo‘lgan struktura bo‘shliqlariga suv

molekulalari yig‘ilib oqsilni turli darajada bo‘ktirishi mumkin.

Oqsillarning molekulasida -NH

2

 va COOH- guruhlari borligi uchun

amfoterlik xossasini namoyon qiladi. Oqsil molekulasida erkin karboksil

guruhi kislotali, aminogruppa esa asosli xossasini namoyon qiladi. Uni

quyidagicha ifodalash mumkin:

 COO 

-

                                         R

NH

3

+

Oqsil molekulasining zaryadi tarkibidagi zaryadlangan

aminokislotalarga bog‘liq.  Monoaminomonokarbon aminokislotalar

oqsil molekulasiga neytral zaryad belgilaydi. Aksincha,

monoaminodikarbon aminokislotalar oqsil molekulasini manfiy

zaryadlaydi. Diaminomonokarbon aminokislotalar oqsil molekulasini

musbat zaryadlaydi.

Oqsil molekulasining zaryadi zaryadlangan guruhlarining yig‘indisi

bilan belgilanadi. Bir vaqtda erkin manfiy va musbat zaryad saqlagan

oqsillar 

amfoter

 xususiyatga ega.

Erkin karboksil guruhning dissotsiatsiyalanish darajasi

aminogruppaga nisbatan ozgina yuqori bo‘lganligi uchun bu funksional

guruhlarning miqdori teng bo‘lganda  oqsil molekulasining zaryadi

manfiy bo‘lishi mumkin. Eritmadagi vodorod ionlari konsentratsiyasini,

ya’ni muhitning pH ko‘rsatkichini o‘zgartirish orqali oqsil

molekulasidagi amino- va karboksil guruhlarning dissotsiatsiyalanishini

kuchaytirish yoki pasaytirish mumkin.

Eritma pH ko‘rsatkichini o‘zgartirish yo‘li bilan oqsil molekulasining

zaryadini nolga keltirish mumkin, bunda oqsillar elektr maydonida anod

yoki katod tomon harakatlana olmaydi. Bu holat oqsilning 

izoelektrik

nuqtasi

 deyiladi. Oqsil izoelektrik holatda bo‘lgan eritmaning pH

ko‘rsatkichini shu oqsilning izoelektrik nuqtasi (IEN) deb ataladi.

Oqsillar izoelektrik nuqtada eng beqaror holatda bo‘ladi. Turli ta’sirlar

yordamida oqsillar eritmadan juda oson cho‘kmaga tushadi. Shu usul

bilan turli biologik aralashmalardan oqsillarni toza holda ajratib olinadi.

Ya’ni izoelektrik nuqtada oqsilni cho‘ktirish qulay hisoblanadi (

4-jadval)

.

---

18