|
II.2 ACHIQ QALAMPIR YETISHTIRISH TEXNOLOGIYASI Margʻilon–330, Pikantniy, Uchqun, Tillarang, Mumtoz, Said. Koʻchat tanlash. Ekiladigan achchiq qalampir koʻchatlari 40-45 kunlik, 8-10 bargli, poyasi va ildizlari durkun rivojlangan, barglari toʻq yashil tusda, sogʻlom boʻlishi lozim. Yer tayyorlash. Achchiq qalampir ekish rejalashtirilgan yerlarni tayyorlash ishlari kuz oylaridan boshlanib, hosildan boʻshagan maydondagi oʻsimliklar qoldiqlaridan tozalanib, mahalliy oʻgʻit sochib chiqiladi. Berilishi lozim boʻlgan mineral oʻgʻitlar miqdorining bir qismi qoʻlda sochilgach, maydon 28-30 sm chuqurlikda yumshatiladi. Ekishga tayyorlashni keyingi tadbirlari ekishdan oldin bajarilib, maydonlar 14-16 sm chuqurlikda yumshatiladi. Yirik kesaklar xaskash yordamida maydalanib, bir yoʻla yer tekislab olinadi, keyin 70 sm yoki 90 sm qator oraligʻida ekish egatlari tortib chiqiladi. Ekish muddati va sxemasi. Achchiq qalampir koʻchatlari janubiy viloyatlarda martning 3-oʻn kunligi, markaziy mintaqada joylashgan viloyatlarda aprelning 2-3 oʻn kunligida va shimoliy mintaqalarda aprelning oxirgi oʻn kunligi va mayning 1-oʻn kunligida 70×20 sm tizimida, yer osti suvlar yaqin boʻlgan yerlarda 90×20 sm tizimida ekiladi. 1 sotix maydonga ekish sxemasiga qarab 555-714 ta koʻchat sarflanadi. Parvarishlash. Oʻsimliklarga birinchi ishlov berish koʻchatlar tutib olgach, yaʼni ekilganidan 10-12 kundan keyin boshlanadi. Bunda egat ichi, pushta va qatordagi koʻchatlar orasining tuprogʻi yumshatiladi. Birinchi parvarishlashdan 12-15 kun oʻtgach, ikkinchi suv beriladi. Tuproq yetilgach, yana bir bora chopiq qilinadi. Bunda yer begona oʻtlardan tozalanadi, yumshatiladi, tuproq pomidor koʻchatining atrofiga bosiladi. Achchiq qalampir oʻsimligi yaxshi rivojlanib, moʻl hosil berishi uchun uning ildizi joylashgan qatlam havo bilan taʼminlangan boʻlishi kerak. Buning uchun suv egat oralatib qoʻyilgani maʼqul. Oʻgʻitlash. Achchiq qalampir yetishtirishda toʻliq holda 1 sotix maydonga 7,6 kg sulfat ammoniy, 2,6 kg ammofos, 1,6 kg kaliy xlor beriladi. Achchiq qalampir suvga talabchan oʻsimlik boʻlib, sizot suvi chuqur joylashgan yerlarda oʻsuv davri mobaynida sugʻorishda har gal 1 sotixga 5-6 m3 hisobidan 14-16, sizot suvi yuza oʻtloq va oʻtloq-botqoq tuproqli yerlarda 10-12 marta sugʻoriladi. Sizot suvi chuqur joylashgan yerlarda hosil yetilguncha har 10-14 kunda sugʻoriladi. Kuz boshlangandan keyin ekin kamroq sugʻoriladi. Achchiq qalampir haddan ortiq sugʻorilganda undagi achchiqlik xususiyati pasayib ketishi mumkin. Kasallik va zararkunandalarga qarshi kurashish. Asosiy zararkunandalaridan shira, kanalar, oqqanotga qarshi 10 sotix maydonga Mospilan 20% n.kuk. (25-30 g) qoʻllaniladi. Kasalliklardan – mevalarning uchidan chirishi, bakterial qora dogʻ, soʻlishga qarshi Topaz 10 % em.k. (15ml ), Kurzat R n.kuk. (200-250 g) yoki 1 foizli Bordo suyuqligining 60-70 litr suvga tayyorlangan aralashmasini qoʻllash mumkin. Bu kimyoviy preparatlarni mutaxassislar nazoratida qoʻllash zarur. Hosilni yigʻishtirish. Achchiq qalampirni koʻkligida ham, qizarganida ham isteʼmol qilish mumkin. Achchiq qalampir koʻkligida yigʻib olinsa, hosil miqdori nisbatan koʻproq boʻladi. Sovuq tushishi arafasida achchiq qalampir poyasi mevalar bilan birgalikda tuproqdan sugʻurib olinishi, quritilishi va keyinchalik ishlatilishi mumkin. Yurtimizda dunyo bozorida xaridorgir qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirish ommalashmoqda. «Marg‘ilon 330» achchiq qalampir navi O‘zbekiston sabzavot, poliz ekinlari va kartoshkachilik ilmiy-tadqiqot institutida yaratilgan bo‘lib, o‘rtapishar nav hisoblanadi. Mevasi dona-dona, texnik yetilganda yashil, biologik yetilganda qizil bo‘ladi. Eksport talabiga ko‘ra, keyingi ekish mavsumida qalampirni aholi tomorqasida ham yetishtirish rejalashtirilmoqda. Boisi, 60-80 kunda tayyor bo‘ladigan achchiq qalampirni tomorqa xo‘jaligida yetishtirish orqali bir oila bir mavsumda o‘rtacha 9-10 million so‘m daromad olishi mumkin. Bu haqda bugun boshlangan «Agro Food Forum-2018» xalqaro anjumanida ma’lum qilindi. Vazirlar Mahkamasining «O‘zbekistonda xorij tajribasi asosida achchiq qalampir yetishtirishni ko‘paytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarori ijrosini ta’minlash maqsadida ish boshlagan «Chiliuz» kompaniyasi mamlakatimizda xorij tajribasi asosida achchiq qalampir yetishtirish, qayta ishlash va uni chet elga eksport qilish bilan shug‘ullanadi. Kompaniya faoliyatining asosiy yo‘nalishi — agrotexnik tadbirlarni to‘g‘ri tashkil etib, belgilangan hosilni to‘plash va ushbu mahsulotni dehqonlarimiz hamda davlatimiz uchun katta daromad manbaiga aylantirish. Ayni paytda ushbu tashkilotning yurtimizning 9 ta viloyatlari va Qoraqalpog‘iston respublikasida hududiy ma’suliyati cheklangan jamiyatlari o‘z faoliyatni boshladi. Hozir mazkur hududlarning 18 ming gektardan oshiq yaqin yer maydonlarida qalampir urug‘larining Hindiston davlatidan keltirgan «Kayen» va mahalliy «Marg‘ilon 33» navlari ekildi. «Kayen» qalampir ko‘chatining bo‘yi 45-50 sm tashkil etadi. Ranggi to‘q qizil bo‘lgan bu qalampir mevasining uzunligi 12 smgacha eni esa issiqlik va quyoshni xush ko‘radi. Bu mahsulot asosan quritilgan va sous holda iste’mol qilinadi. Og‘irligi taxminan, 60 gramm tashkil qiladi. O‘simlikning guli yulduzcha shaklida bo‘ladi. Mutaxassislar boshqa achchiq qalampirdagi bo‘lgani kabi kayen qalampirning tarkibida ham inson salomatligi va hayoti uchun foydali xususiyatlar ko‘pligini aniqlashgan. Mazkur qalampir ko‘chatlarining achchiqlik darajasi 7,8 ballni tashkil qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
