«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
296 
ekin ekiladi. Shu bois Mirzacho’l agrolandshaftlari tuzilmasida: dala, bog’, o’tloq- 
yaylov va boshqa (Milkov ,1973) landshaft tiplarini uchratish mumkin. 
Agrolandshaftlarda grunt- ya’ni zamin sizot suvi tuproq tizimidagi o’zaro 
aloqadorlik va ta’sir o’ta mustahkamligi ma’lum. Bu o’z o’rnida butun 
agromajmuaning transformatsiyalanishiga qodir holatdir (Xodjimatov, 2017, 29-bet). 
Demak, mazkur holat mavjud landshaftlarning beqarorligidan dalolatdir. Bilamizki, 
landshaftlarning beqarorligi aksriyat hollarda ularning fizik- kimyoviy sharoiti bilan 
bog’liq. Mirzacho’lning allyuvial- prolyuvial tekisliklari gruntining aeratsiya 
mintaqalari o’zida ko’p miqdorda suvda eruvchi tuzlarni saqlaydi (100-600 t/ga). Bu 
jarayon sug’orma yerlarda muntazam tegishli meliorativ tadbirlarni qo’llashni taqozo 
etadi. 
XX asrning 60 yillari boshlarida Mirzacho’lning janubi (Tojikiston 
Respublikasi hududi ) da 15ming gektarga yaqin yerlarni sug’orila boshlangandan 
so’ng ma’lum bir vaqt o’tishi bilan cho’lning shimolida joylashgan eski va yangi 
o’zlashtirilgan yerlarning meliorativ holati yomonlasha boshladi. Bunga sabab 
prolyuvial tekisliklardagi yerlarning yuqori qismidagi sug’orilgan maydonlardan sizib 
o’tgan suvlarning uning chekka-atrof qismlariga oqib kelishidir. Natijada pastki 
qismida sizot suvlarning sathi ko’tarilib tuproqning sho’rlanish darajasi bir necha 
marta ortdi va katta maydonlarda sho’r bosishi ro’y berdi. 
Mirzacho’l tabiiy majmualarining o’zgarish dinamikasini o’rganish va tahlil 
qilish shuni ko’rsatdiki o’tgan asrning 70- yillaridan boshlab voha 
agrolandshaftalrining o’zgarishi goh tuproqda tuz to’planishi, goh tuproq yuza 
qismining shamol ta’sirida uchirilishi, goh sug’orishi eroziyasi, goh botqoqlanishini 
yo’nalishida aniq bir tabiiy sharoit bilan bog’liq tarzda ro’y bermoqda. 
Voha geotizimlaridan foydalanishda boshqaruv tartibidagi e’tiborsizlik va 
loqaydliklar oqibatida qishloq xo’jaligi yerlarining foydalanishga yaroqsiz holga 
kelishiga, ya’ni cho’llashishiga olib keladi. Pirovard oqibatda avvalgi asrning 90-
yillarining o’rtalariga kelib Mirzacho’l vohalari (Jizzax va Sirdaryo viloyatlar) da 
sho’rlangan yerlar maydoni 80% ga yetdi. 
Mirzacho’l vohasining tabiiy majmualarida sodir bo’layotgan noma’qul 
o’zgarishlarni oldini olish hamda bartaraf etish, vohaning tabiiy-meliorativ sharoitini 
chuqur o’rganishni taqazo etadi. Garchand bu borada professor A.A.Rafiqov 
tomonidan salmoqli tadqiqotlar amalga oshirilgan bo’lsada, uni hanuzgacha 
amaliyotga tadbiq etilgan deb bo’lmaydi. Ushbu tadqiqotlarni davom ettirish va 
rivojlantirish zarurligini ta’kidlamoq zarur.