«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

LISHAYNIKLARDAN UNUMILI FOYDALANISH ISTIQBOLLARI. 
Norqulov M.M. –doktarant., Abduxoliqov F.B. – o’qituvchi 
Samarqand davlat universiteti, Guliston davlat universiteti 
 
O’zbekiston sharoitida, ilmiy faoliyatning o'ziga xos xususiyatlariga qarab, 
o'simliklar qoplami yetarlicha o’rganilmagan tarkibiy qismi lishaynik jamoalari 
xisoblanadi. Ko'pchilikga nomalum, murakkab simbiyotik organizmlarning o'ziga xos 
guruhi qishloq xo'jaligida, oziq-ovqat, kimyo, farmatsevtika, parfyumeriya sanoatida, 
atrof-muhitning ekologik parametrlarini baholashda, ushbu guruh organizmlarining 
biogeotsenotik ahamiyati aloxida o’rin tutadi. 

---

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
188 
Lishayniklarning axamiyatiga qarab bir necha guruhga ajratishimiz mumkin. 
Dastlab ular ozuqa sifatida katta ahamiyat kasb etadi. Lishayniklardan inson iste'moli 
uchun foydalanish. Yevropa, Osiyo va Amerikaning shimoliy qismida mahalliy aholi 
lishayniklarning ba'zi turlarini oziq-ovqat sifatida iste'mol qiladi, ularni un va boshqa 
oziq-ovqat mahsulotlari bilan aralashtirib ozuqa sifatida foydalanishadi. Bu borada 
Cetrariaislandica 
turlari katta ahamiyatga ega. Rossiyada birinchi marta 
Cetrariaislandica 
ning foydaliligi haqidagi adabiyot ma'lumotlari 1802 yilda 
farmakolog Fedor Brandenburg tomonidan nashr etilgan. Shuningdek, adabiyotlardan 
malumki XIX asrning oxiri va XX asr boshlarida Uzoqlagerlardagi ko'plab qutb 
sayohatchilariga (Franklin ekspeditsiyasi), oziq-ovqat etkazib berish tugab qolganda, 
faqat 
Cetrariaislandica 
larine iste'mol qilishgan [4]. Bundan tashqari Kissel va 
sendvich massasini tayyorlash uchun 
Cetrariaislandica 
dan foydalanish mumkinligi 
haqida dalillar mavjud. 
Lishayniklarning xarakterli tarkibiy qismlaridan biri bu lishayniki polisaxaridi, 
shuningdek unga yaqin bo'lgan ba'zi boshqa uglevodlardir. Ushbu moddalar issiq 
suvda shishib, eriydi, soviganida eritma qalinlashadi va jelega aylanadi. Masalan, 
marmelad va boshqa shu kabi qandolat maxsulotlarini tayyorlashda lishayniklardan 
foydalaniladi [1]. 
Lishayniklardan bo'yoq sifatida foydalanish. 
Roccellaceae 
guruhining ba'zi 
lishayniklarida yorqin rangdagi, sariq yoki qizil rangli moddalar mavjud, ular Shimol 
aholisi tomonidan jun yoki paxta iplarini bo'yashda foydalaniladi. Lishayniklardan 
farmatsevtika sanoatida foydalanish. Lishayniklardan iqtisodiy foydalanishning yana 
bir sohasi bu farmatsevtika. U yuqori molekulyar og'irlikdagi organic birikmalar 
lishayniklarining tallomi tarkibi - "lishaynik kislotalari" taxminan 230 dan ortiq 
bakteriostatik va antibacterial xususiyatlariga ega. Usnatnatriy infektsiyalangan 
yaralarni, trofik yaralarni, kuyishlarni davolashda tashqi tomondan ishlatiladi. Ko'p 
miqdorda asitkislotasini o'z ichiga olgan lishayniklar: 
Alectoriaochroleuca
(Hoffm.) 
A. 
Massal
., 
Cetrariaislandica, 
Cladoniaarbuscula, 
Cladoniastellaris, 
Flavocetrariacucullata, Flavocetrarianiv
alis va boshqalar [2]. 
Ko'plab lishayniklarning shifobaxsh xususiyatlari, shuningdek, A, B
1
, B
2
, B
12
, 
C, D vitaminlari tarkibi bilan izohlanadi. 
Cetrariaislandica 
ham dorivor maqsadlarda 
foydalaniladi. Bu ayniqsa tez-tez uchraydigan kasalliklarda, tananing himoya 
xususiyatlarini 
oshiradi, 
shuningdek, 
oshqozon-ichak 
traktining 
faoliyatini 
normallashtiradi. Bu yallig'lanishga qarshi yaxshi vosita: yaralar, kuyishlar kuchli 
qaynatma bilan yuviladi, Og'iz yarasi yoki tish og'rig'i bo'lsa, zararlangan joyga 
lishayniklarning tallomini uzoq vaqt ushlab turiladi [1]. 
Parfyumeriya 
sanoatida 
lishayniklardan 
foydalanish. 
Lishayniklar 
parfyumeriya sanoatida muhim ahamiyatga ega, bu yerda ulardan kauchikli moddalar 

---