«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

Guliston davlat universiteti 
 
Lavanda 
(Lavandula)-
Labguldoshlar 
(lamiceae) 
oilasiga mansub buta yoki 
doim yashil chalabutalar turkumi, efir moyli ekin. Vatani O’rta Yerdengizi. 
Ularasosan Fransiya, Italiya, Ispaniya, Vengriya, Moldaviya, Qrim, Rossiyaning 
Krasnodor o’lkasida ensiz bargli lavanda (
lavandula angustifolia) 
turi yetishtiriladi. 
Lavandaning yangi to’pgulida 1.2-2.3 % efir moyi mavjud. Parfumeriya, oziq- ovqat 
sanoati, tibbiyotda qo’llaniladi. Lavanda yorug’ sevar qurg’oqchilik kachidamli, 
issiqsevar o’simlik, 30 sovuqqa chidamli. Qalamchasidan ko’paytiriladi. Ildizi 40-
50 ta ipsimon ildizchalardan iborat. Tuproqqa 2m chuqur kirib boradi. Sershox, bir 
tupida 400-800 ta poya hosil qiladi. Mevasi qo’shaloq, 4 ta yong’oqchadan iboat, 

---

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
186 
rangi sariq – jigarrang. Ekilgan ko’chatlardan 2-yildan boshlab 20-25 yilgacha hosil 
olinadi. Har 6-7 yilda lavandazorlar yoshartiriladi [1]. 
Lavanda o’zidan efir moyi ajratadi. Umuman olganda xushbo’y moylarning 
sirlari 5 ming yil ilgari qadimgi misrliklarga ma’lu medi. Yunon va rimliklarda esa 
lavanda jamoat hammomlarida foydalanilgan. XV- XVII asrlarda asosiy ekstraktlar 
120 dan ortiq o’simlik turidan olingan va bular orasida lavanda ham bor edi. 
Yevropada esa bu o’simlik XIII asrdan buyon ma’lum va u zodagonlar bog’ida 
ekilgan. Rossiyada lavandaning paydo bo’lish tarixi XVIII asrning 30 –yillarida 
Buyuk Pyotr Sankt-Peterburgda botanika bog’ini tashkil qilgan paytdan boshlanadi. 
Tarixchilarning ma’lumotlariga ko’ra XVIII asrning 30- yillarida ushbu bog’da bir 
qator dorivor o’simliklar jumladan: romashka, yalpiz, xantal, turli xil lavandalar 
uchragan. O’zbekistonga lavanda 1930 –yilda Suxumi botanika bog’idan olib 
kelingan va olib kelingan ko’chatlar SAGU botanika bog’iga ekilgan. Hozirda 
Toshkent botanika bog’ining “Dorivor o’simliklar laboratoriyasi” da o’stiriladi [3-4]. 
Ananaviy tibbiyotda lavanda moyidan foydalaniladi. Lavanda turli shakllarda 
ishlatiladi, lekin an’anaviy tibbiyot retseptlarida lavanda efir moyining eng 
ommalashgan ishlatilishi uning juda aniq terapevtik, antiseptik, bakteritsidal va 
tinchlantiruvchi xususiyatlari bilan uzviy bog’liqdir. Uning qo’llanilishi murakkab 
terapiyadan ko’ra samaraliroqdir [2]. 
Lavandaning efir moyi yurak mushaklarining ishini tiklaydi va o’z navbatida 
qon bosimini normaga soladi. Lavandaning efir moyi kuchli sedative ta’sirga ega. Bu 
xususiyat asab tizimi bezovtalanishda, uyqusizlik, ortiqcha depressiya, nevroz va 
boshqa kasalliklarda ishlatiladi. Bu xususiyatlarga qo’shimcha ravishda lavanda moyi 
organizmda qon aylanishini yaxshilaydi, shu jumladan miyaga qonning normada 
yetib borishini ta’minlaydi, immunitet tizimini esa mustahkamlaydi. Tez va samarali 
tarzda jarohat va boshqa teri kasalliklarini davolaydi. Operatsiyadan keying 
jarohatlarning tezroq bitishida ko’maklashadi [2]. 
Lavanda moyi shamollashlar va virusli kaslliklarni davolash uchun ham eng 
samarali vositadir. Lavanda moyining tibbiyotda qo’llanilishi juda keng qamrovli. 
Tanada quyidagi ta’sirlari mavjud [5]: 
Antiseptik; 
Diuretik; 
Og’riqni 
yo’qotish; 
Yallig’lanishga 
qarshi; 
Antidepressant. 
Lavandaning barcha foydali xususiyatlarini hisobga oladigan bo’lsak, uni 
kosmetik va terapevtik maqsadlarda ishlatish mumkin. Bularga misol tariqasida 
quyidagilarni keltirish mumkin: 
-terining kuyishi; -ekzema; -bosh og’rig’i; -surunkali sistit; -bronxit; -
pnevmoniya; -uyqubuzilishi. 

---