«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
424 
biror mikroelementning qabul qilinishi yetarlicha bo’lmasa, o’simliklarni o’sishi 
normadan chetga chiqadi yoki keyingi rivojlanish bosqichlari va metabolitik stikllari 
izdan chiqadi. Mikroelementlar etishmovchiligining asosiy belgisi xloroz hisoblanadi. 
Tuproqda mikroelementlar ikki–o’zlashtiriladigan va o’zlashtirilmaydigan 
shaklda bo’ladi. Birinchisiga suvda va suyultirilgan kislotada erimaydigan tuzlar, 
organik yoki anorganik birikmalarni misol qilish mumkin. Ularning tuproqda oz yoki 
ko’p bo’lishi tuproqning kimyoviy tarkibiga bog’liq. 
Mikroelementlarning o’simlik hayotidagi mohiyati haqida gapirar ekanmiz, 
fermentlar tirik organizmda kechadigan barcha hayotiy jarayonlarning biologik 
katalizotori ekanligini ta’kidlash zarur. O’simliklar ildizi orqali tuproqdan oladigan 
kimyoviy elementlar ta’sirida fermentlar faoliyati jadallashadi. Bu elementlarning 
ko’pchiligi mikroelementlar bo’lib, ular o’simliklar hayotida turli biologik va 
ekologik vazifalarni bajaradi. 
Hozirgi vaqtda dehqonchilikda va shu jumladan paxtachilikda mis, rux, bor, 
marganes, molibden, yod, kobalt va boshqa mikroelementlarni ishlatish mumkin. 
G’o’za ko’p mikroelementlarni o’zlashtirib, tuproqdan olib chiqib ketadigan 
o’simlikdir. 
Boshqa 
o’g’itlar 
bilan 
yoki 
organik 
o’g’itlar 
hisobiga 
mikroelementlarning tuproqdan chiqib ketgan miqdori qoplanmaydi. 
O’simliklardagi mikroelementlar metabolizmi jadal o’rganilmoqda, ular 
haqidagi ko’pgina ma’lumotlarni o’simliklarning oziqlanishi va fiziologiyasiga oid 
monografiyalardan olish mumkin. O’simliklar tanasida sodir bo’ladigan metabolitik 
jarayonlarda ishtirok etuvchi mikroelementlarning alohida xarakterli belgilari va roli 
quyida keltirilgan jarayonlar bilan bog’liq holda tushuntirib beriladi: тuproqdagi 
so’rilish va o’simlik tanasiga o’tishi; enzimatik (fermentativ jarayonlar); 
konstentrastiya va uchrash shakllari; defisitlik va zaharlilik; ionlarning ta’siri va 
raqobati. Bunday jarayonlar ozuqa komponetlari - mikroelementlar qatori uchun 
yetarli o’rganilgan, lekin boshqa mikroelementlar uchun ko’p narsani aniqlash talab 
etiladi. 
O’simliklar tanasidagi ximiyaviy stress reakstiyalarini har doim ham bir xilda 
saqlanadi 
deb 
aytish 
qiyin. 
Bunday 
reakstiyalar 
mikroelementlarning 
yetishmovchiligi yoki ko’p sarflanishidan kelib chiqadi. Chunki, o’simlikning 
evolyutsiyasi va individual hayot siklining o’tishiga atrof muhitning ximiyaviy 
muvozanatining o’zgarishi va ularning ta’sirchanligiga nisbatan turli xildagi 
adaptatsiya (moslashish) mexanizmlari hosil bo’lib turadi. Shuning uchun tuproq 
mikroelementlarining o’simliklar va havo muhitiga nisbatan ta’siri aniq bir sistema–
tuproq o’simlik sistemasi uchun aniqlanishi kerak. Bunday munosabatlarning yuzaga 
kelish darajasi o’zgaruvchan bo’lib, turli omillar ta’siri ostida kelib chiqadi. 
Paxtachilikni intensivlashtirish, dehqonchilik madaniyatining yuksalishi hosildorlikni 

---