"Biofizikadan amaliy mashg’ulotlar" o’quv qo’llanmasi umumiy biofizika kursining fizikа-kimyo va elektrobiologiya bo’limlariga taаlluqli amaliy mashg’ulotlarning nazariy va amaliy masalalarni o’z ichiga oladi

 
 
12. ELEKTROKINETIK HODISALAR 
Elektrokinetik hodisalar geterogen sistema fazalariaro vujudga keladigan elektrik va 
kinetik munosabatlarni aks ettirib, ular fazalararo potensiallar farqi mavjud bo`lgan sharoitda, 
fazalardan birining ikkinchisiga nisbatan harakati yoki fazalardan birining ikkinchisiga nisbatan 
harakati amalga oshayotganda ulararo kelib chiqadigan potensiallar farqi shaklida namoyon 
bo`ladi. 
Elektrokinetak hodisalar –
elektroforez, elektroosmos, oqish potensiali va cho`kish 
potensiali 
kabi to`rt turga bo`linadi. 
Tashqi elektr maydoni ta`sirida dispers fazaning dispersiya muhitiga nisbatin harakati 
elektroforez deb ataladi. Dispersiya muhitining tashqi elektr maydoni ta`sirida, harakatsiz dispers 
fazaga nisbatan harakati asa elektroosmos deb ataladi. 
Gidrostatik bosim ta`sirida, suyuqlikning kapillyar yoki g`ovak to`siq poralari orqali 
harakati natijasida kelib chiqadigan potensial o q i sh potensiali va gravitatsiya yoki markazdan 
qochuvchi kuch ta`sirida, suyuqlikning yuqori va pastki qatlamlariaro kelib chiqadigan 
potensiallar farqi 
ch o` k i sh
potensiali deyiladi. 

---

46 
Elektroforez va elektroosmos hodisalarining yuzaga chiqishi dispers faza bilan dispersiya 
muhitlariaro qo`sh elektrik qavat mavjudligi bilan shartlanib, elektr maydoni qo`yilganda, 
suyuqlikning ichki qatlamlarida qalqigan dispers faza zarrachalari ularga qarama-qarshi 
zaryadlangan qutb tomon harakatlanadi. Dispers faza harakatsiz holatda, elektr maydoni 
ta`siridan dispersiya muhitining harakati yuzaga kelib, uning yo`nalish dispers faza bilan har xil 
zaryadga ega qutb holati bilan belgilanadi. Demak, tashqi maydon ta`sirida kelib chiqadigan 
fazalar harakati sistemada potensiallar farqi manvjudligidan darak beradi. 
Oqish va cho`kish potensiallarining paydo bo`lishi, ularga muvofiq gidrostatik va 
gravitatsiya radientlari mavjudligining oqibatidir. Shuning uchun suyuq (oqish potensiali 
misolida harakatchan, cho`kish potensialida esa harakatsiz) faza bilan qattiq (oqish potensialida 
harakatsiz, cho`kish potensialida esa harakatchan) fazalararo qo`sh elektrik qavatlarning paydo 
bo`lishini tashqaridan quyiladigan kuchsiz tasavvur etish mumkin emas. 
Shunday qilib, yuqorida bayon etilgan hodisalar, ularning qaysi turga mansub b`lishidan 
qat`i nazar, dispers faza bilan dispersiya muhitiaro vujudga keladigan potensiallar farqiga 
bog`liqdir. Ana shu xildagi potensiallar elektrokinetik potensiallar nomi bilan yuritiladi.