Biofizika kitob yangisi 2013. doc

γ
- 
nurlanish olgan dozasi, 
кг
Ж
Effekt 
Eslatma 
0, - 0,25
Kuzatilmaydi 
- 
0,25 - 1 
Qonda ba’zi o’zgarishlar 
kuchsiz 
chanqoqlik 
seziladi 
Ilik limfotik tugunlar va 
taloqning bir oz buzilish 
1 – 3
Umumiy holsizlik, qonda 
o’zgarish, qayd qilish, 
charchash 
Antibiotiklar 
bilan 
davolash natijasida to’la 
davolash mumkin.
3 – 6
Yuqorida 
aytilgan 
ef-
fektlar va zaharlanish, qon 
qo’yilish,
Davolashda antibiotik va 
qon quyish. Ba’zi hollarda 
ilik ko’chirib o’tqazish. 
Tuzalish ehtimoli 50%
6 
Yuqorida aytilgan ham-
ma effektlar va marka-ziy 
nerv 
tizimining 
jarohatlanishi
Agarda nurlanish dozasi 
кг
Ж
8
dan oshsa o’lim 
muqarrar 
Lekin tananing turli qismlari radiasiyaga turlicha reaksiya beradi. Shu sababli 
10.2 – jadvalda tananing turli qismlarining radiasiyaga chidamliligi keltirilgan.
10.2 – jadval
Organ 
Simptomlar 
5 yillik simptomga 
asosan, olgan nurlanish 
dozasi, J/kg
5%
50%
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

226
Teri 
Yara, tolalar hosil 
bo’lishi. 
0,055 
0,07 
Oshqozon 
Yara hosil bo’lishi 
0,045 
0,05 
Jigar 
og’riq assitoz 
0,035 
0,04 
Buyrak 
nefroskleroz 
0,013 
0,028 
Yurak 
perekordiya, pankardiya 
0,04 
0,1 
Suyak 
nekroz, sinish 
0,06 
0,15 
Ko’z qorachig’i 
katarakta. 
5 
0,012 
Qalqonsimon bezi 
Gipoteroziya 
0,045 
0,15 
Muskullar 
o’sish to’xtaydi 
0,02-0,03 
0,04-0,05 
Ilik 
Gipopliaziya 
2 
5 
Homila 
O’lim 
2 
4 
Nurlanishning genetik ta’sirini aniqlash juda qiyin. Lekin radiasiya ta’sirida 
mutasiya natijasida xromosomada buzilishlar yoki DNKa zanjirida o’zgarishlar 
yuzaga keladi.
Yaponiyada olib borilgan tekshiruvlar natijasiga ko’ra hozirgacha genetik 
effektlar kuzatilmagan. Lekin hozircha unchalik ko’p vaqt o’tmagan.
Doimiy nurlanish bilan ishlaganda olingan nurlanish dozasi o’sha dozani 
birdaniga olingan holdagiga qaraganda ta’siri unchalik katta effektga ega emas. 
Bunga sabab odam va hayvonlar tanasi kichik dozada olgan nurlanishlarga 
qarshilik qobiliyatiga ega. Lekin har qanday nurlanish organizmda qandaydir 
o’zgarish yuzaga keltiradi. Nurlanishdan tibbiyot va veterinariyada ko’p 
foydalaniladi, chunki radioaktiv nurlar turli organlarda tanlab yutiladi. Masalan, 
qalqonsimon bez 
131
J
kuchli yutiladi. 
131
J
ning yarim yemirilish davri 8,05 kunga 
teng va shu sababli u organizmdan bir necha hafta ichida chiqib ketadi.
Radioaktiv izotop J
yodni skanerlovchi qurilma yordamida oson aniqlash 
mumkin. Radioaktiv nurlardan ko’plab rak kasalliklarini davolashda ishlatish 
mumkin.
Turli xil rak kasalliklarini xirurgik yo’llar yoki radiasiya yordamida davolash 
mumkin. Ko’plab hollarda radiasion usul yaxshi natija beradi. Masalan, tomoq
rakini
jarrohlik yo’l bilan olib tashlashda 80% muvaffaqiyatga erishish mumkin. 
Ammo bu holda tovush a’zolari buziladi va odam to’lasincha gapira olmasligi 
mumkin yoki uni ancha yomonlashtiradi. Uni radiasion usul bilan davolashda ham 
80% muvaffaqiyatga erishish mumkin. Lekin bu holda tovush organlari 
o’zgarmaydi.
Ichki organlarda joylashgan o’simtalarni radiasiya bilan nurlantirganda 
nurlanish tashqi manbadan yuboriladi. Bunday o’simtalarni buzish uchun zarur 
bo’lgan bir oylik nurlanish dozasi 60
Greyga teng. Oddiy rentgen qurilmalarda 
hosil qilinadigan rentgen nurlar energiyasi 150 keV ga teng. Bu nurlarning 
energiyasi organizm ichki qismlariga kirishga yetarli emas. Shu sababli davolashda 
CO
60
izotopidan chiqayotgan 
γ
nurlar ishlatiladi. Uning energiyasi 1 MeV ga teng. 
Bu nurlar rentgen nuriga qaraganda organizmga ancha chuqur kiradi. Hozirgi 
vaqtda energiyasi 4 MeV ga teng bo’lgan elektronlar oqimidan foydalaniladi. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

227
Organizmning juda ichki qismlarida joylashgan o’simtalarni nurlantirish uchun 
uglerod, kislorod yoki neon ionlaridan foydalanish yaxshi natijalar beradi. Bu 
holda o’simta atrofidagi sog’lom to’qimalar juda oz nurlanish olar ekan. Ammo 
hozirgi vaqtda bunday ionlarni ancha yuqori energiyalarga tezlashtiruvchi 
tezlatgichlar ishlab chiqarish qimmatga tushadi. Shu sababli bunday qo’rilmalar 
kelajakda ko’plab ishlab chiqarilishi mumkin.