Biofizika kitob yangisi 2013. doc

OH
Fe
O
O
H
Fe
4
4
2
4
2
2
+
→
+
+
→
−−
−
+
+
+
+
+
γ
(oksidlanish 
reaksiyasi). 
Bu 
moddalar yuqori kimyoviy faolligi bilan hamda erkin elektronlarni mavjudligi 
natijasida suvda eritilgan moddalar bilan reaksiyaga kirishib quyidagi moddalar 
hosil bo’ladi. 
HS HS S S
→
−−
−
γ
CH
2
+ CH
2
+ 2OH 
→
CH
2
CH
2
+ 2H
2
O 
CHNH
2
CHNH
2
CHNH
2
CHNH
2
COOH COOH COOH COOH 
Sistein sistin 
Bu hollarda suvdagi erigan kislorod hisobiga suv va vodorod peroksidi hosil 
bo’ladi. 
O
H
OH
H
2
→
+
+
(rekombinasiya) 
2
H
H
H
→
+
+
+
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

229
2
2
O
H
OH
OH
→
+
−
−
Yuqoridagi reaksiyalardan ko’rinib turibdiki, erkin radikallarni hosil bo’lishi 
nurlangan hayvon va o’simliklarda kimyoviy birinchi reaksiyalarni vujudga 
keltirar ekan. Bu esa “Nur kasalli”gining boshlanishidan dalolat beradi. Erkin 
radikallarning tirik organizmida kimyoviy moddalar bilan o’zaro ta’siri 10
-5
-10
-6 
sekundni tashkil etadi. Erkin radikallarni o’zaro kimyoviy organik va noorganik 
moddalar bilan o’zaro ta’siri oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarini to’g’ri va 
noto’g’ri, ya’ni bevosita ta’siri natijasida hayvonlarga, o’simliklarga ta’sir etadi. 
Bu haqda akademik A.M.Kuzinni radiasiyaning bevosita molekulaning 
strukturasiga ta’siri haqidagi nazariyasi mavjuddir (A.M.Kuzin, 1986). Bu 
nazariyaga asosan nurlantirilgan organizmda kislorodni miqdori asosiy rol 
o’ynaydi. Chunki kislorod bilan tirik organizmda birinchi reaksiyalar vujudga 
keladi. Bu effekt natijasida nur kasalligi tobora rivojlanadi. Asosan kislorod effekti 
gamma va rentgen nurlanishlarda 
−
α
nurlanishga nisbatan ko’proq bo’ladi. 
Kislorod effekti barcha biologik obyektlarda: biofizik, biokimyoviy hamda 
fiziologik jarayonlarda o’z ta’sirini ko’rsatadi. 
Kislorod effekti tibbiyot klinikasida “nur kasalligi”ning rivojlanishida va nur 
kasalligi bilan jarohatlanishini kamaytirish masalalarida qo’llaniladi.
Kemiruvchi hayvonlarda ko’pincha me’yorida bo’lgan kislorod bosimida (30-
45 GPa) da zararli ta’sirida hayvonlarni radiasiyaga bo’lgan chidamligi ortadi. 
Kislorodni atrof-muhitda ortishi radiasiyadan keyingi tiklanish holatiga ijobiy 
ta’sir etadi. 
Shuni ham aytish kerakki, quyonlarda kislorodning past va me’yoridagi 
bosimlarida kislorod effekti bo’lgan nurlantirilgan quyonda yashovchanlik 
xususiyati kislorodning miqdori havoda yuqori bo’lgandagidan kamroq bo’lganini 
aniqlangan. 
“Nur kasalligi”ning mexanizmi haqida olimlar o’z qarashlariga egadirlar. Bu 
haqda ingliz olimi Li aytadiki, tirik organizmda juda sezgir molekulalar bor. Ana 
shunday molekulalar asosan DNK bo’lib, ular “nishon” deyiladi. Agar radiasion 
nur DNK molekulasiga urilsa nur kasalligi vujudga keladi deydi. Bu nazariya bir 
hujayrali organizmlar uchun tasdiqlanadi. Ammo ko’p hujayrali organizmlar uchun 
tasdiqlanmaydi. Keyingi nazariya tirik organizm nur kasalligiga chalinganida 
hujayra va to’qimalardagi yog’lar radioaktiv nur ta’sirida suv, vodorod peroksid, 
al’degid, keton va epoksid kabi zaharli moddalar hosil bo’lib, nur kasalligiga olib 
keladi deyiladi. 
Akademik A.M.Kuzin nazariyasi bo’yicha atom nurlari ta’sirida modda 
almashinish jarayonida sitoplazmatik jarayonlar tufayli hujayra strukturasida 
o’zgarishlar sodir bo’ladi. Bu nazariya bilan akademik A.M.Kuzin tirik 
organizmda fenolni xinonga aylanishida semixinon, ortoxinon kabi moddalar 
o’zgarishi bo’lib “nur kasalligi”ni vujudga keltiradi deydi. Keyingi nazariyalardan 
biri, Yu.B.Kudryashov nazariyasi bo’lib, radiasiyaga chidamlilik organizmdagi 
endogen himoya rolini o’ynaydigan moddalarga bog’liq deydi va kalamush, 
2
2
−
−
−
+
→
+