Biofizika kitob yangisi 2013. doc

 
Sinov savollari 
1. Suyuqliklarda qanday oqim turlari mavjud? 
2. Ideal va real suyuqliklar nima? 
3. Uzluksizlik va Bernulli tenglamalarining fizik mohiyati
nima? 
4. Yopishqoqlik koeffisiyenti va uni o’lchashning ahamiyati nimadan
iborat? 
5. Viskozimetr qanday maqsadda ishlatiladi? 
6. Qon tomirlari elastiklik xususiyatining mohiyati nimadan
iborat? 
7. Yurak ishi va quvvati haqida tushuncha bering? 
8. Sistola va diastola nima? 
9. Qon bosimini o’lchashning Korotkov usuli mohiyati nimadan
iborat?
10. Hujayra membranasi mexanikasini tushuntiring?
11. Qonning fizik xossalari nimalardan iborat?
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

69
IV bob. MEMBRANALAR BIOFIZIKASI 
 
§ 4.1 Biologik membranalar tuzilishi 
 
Biologik membranalar hujayrani tashqi muhitdan ajratib turadi va ular 
butunligi hujayraning yashash shartlaridan biridir. 
Biologik membranalarni o’rganishdagi muvaffaqiyatlar keyingi yillarda 
biologiya, tibbiyot, veterinariya sohalaridagi yutuqlarga olib keldi.
Biomembranalar 
tuzilishi 
va 
dinamik 
xarakteristikalari 
o’rganishga 
kirishishdan oldin hujayra morfologiyasi va uning alohida komponentlariga 
to’xtalib o’tamiz. 4.1-rasmda hujayra tuzilishi ko’rsatilgan.
4.1-rasm. 
Elektron mikroskopda olingan hujayra tuzilishi sxemasi: chapda – 
hayvon hujayrasi, o’ngda – o’simlik hujayrasi. 1-plazmatik membrana, 2-
mezosoma membranasi, 3-hujayra devori, 4-virus po’stlog’i. 5-nukleotid; 6-
mitoxondriyalar; 7-g’adir-budur endoplazmatik to’r; 8-silliq endoplazmatik to’r; 
9-Golji kompleks; 10-lizosoma; 11-yadro; 12-monoplast; 13-
vakuola; 14-xloroplast. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

70
Elektron 
mikroskopda 
kattalashtirilganda 
hujayrada 
turli 
murakkab 
strukturalarni hosil qiluvchi ko’pchilik membranalarni ko’rish mumkin. 
Membranalar tashqi membrana (plazmatik membrana)ga va hujayra ichidagi 
membranalarga bo’linadi. 
Hujayra ichidagi membranalar umumiy massasi quruq membrana 
massasining 2/3 qismini tashkil etadi. Bu membranalar yuzi ancha kattadir. 
Masalan, kalamush jigarining massasi 6g bo’lgan holda, undagi hujayra ichidagi 
membranalar umumiy yuzasi ming kvadrat metrlarga borib yetadi. Membranalar 
yuzasi qancha katta bo’lsa, hujayra metabolizmi intensivligi yuqori bo’ladi.
 
Biomembranalar asosan oqsillar, lipidlar va uglevodlardan tashkil topgan. 
Oqsillar va lipidlar membrana quruq vaznning asosiy qismini tashkil etadi. 
Uglevodlar ulushi 10-15% oshmaydi, bunda ham ular oqsil molekulalar bilan 
(glikoproteinlar), yoki lipid molekulalari bilan (glikolipidlar) bog’langan bo’ladi. 
Turli membranalarda lipidlar oqsilga nisbatan massa jihatidan 25 foizdan 75 
foizgacha tashkil etadi. 
Membrana lipidlari uch asosiy turga bo’linadi: 1) fosfolipidlar, 2) 
glikolipidlar, 3) steroidlar. 
Membrana lipidlari nisbatan kichik zaryadlangan (qutbli) boshchadan va uzun 
zaryadlanmagan (qutbsiz) uglevodorod zanjiridan iborat. Fosfo- lipidlar qutbli 
boshchasi – fosfatidilxolin, fosfatidiletanolamin va sfingomiyelin – musbat va 
manfiy zaryadga ega va neytral pHda elektroneytraldir. Hujayra ichidagi 
tuzilmalar membranalari lipidlarning asosiy qismini fosfolipidlar va xolesterin 
tashkil etadi, neytral lipidlar soni kam. Hujayra yadrosida lipidlar soni ko’p emas. 
Yadro membranasida holesterin mikrosomadagiga nisbatan uch marta ko’pdir. 
Miyelinda lipidlar ulushi 70%ni tashkil etadi, bunda uning 2/3 qismi xolesterindan 
iborat. Lipidlarning eng past foiz ulushi mitoxondriyalar ichki membranasida va 
bakteriyalar membranasidadir. 
Membrana lipidlarning katta qismi fosfolipidlardan iborat. Ular ichki gidrofob 
va gidrofil sirtlardan iborat qo’shaloq qatlamli strukturalar hosil qila oladi. 
Shuning uchun membranalar orqali yog’da eriydigan moddalar o’ta oladi, suvda 
eriydigan moddalar va gidrofil ionlar membrananing gidrofob sohasidan o’ta 
olmaydi. Ular hujayra ichida oqsil tabiatiga ega bo’lgan maxsus o’tkazuvchanlik 
kanallari orqali kirishadi. 
Gidrofob (yunoncha