Bino va inshootlarni barpo etish texnologiyasi darslik

7.1. Kotlovan qazish va asosni tayyorlash

Kotlovanni qazishni turli xildagi ekskavatorlar bilan panduslar va ularsiz qurish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Asosga bo‘lishi mumkin bo‘lgan katta yuklanishlarda kotlovanlarni zichlashtirish amalga oshiriladi, bunda gruntga massasi 15 t gacha bo‘lgan trambovka 4 ... 8 m balandlikdan tashlanadi.
Odatda kotlovanni oxirigacha qazib bitkazmaslik 15 ... 30 sm ni tashkil etadi. Bu grunt qatlamini buldozer, qirg‘ich, rejalagich yoki dastaki usulida olib tashlash mumkin.
Asosni tayyorlash. Poydevorlarni montaj qilish faqat tayyorlangan asos qabul qilingandan keyingina boshlanadi, xususan:

1. 
   Yerli asos qumli gruntlarda tozalash yo‘li bilan yoki agar poydevorlar boshqa gruntlarda barpo etiladigan bo‘lsa, qum to‘kish yo‘li bilan tekislanadi. Qum tashlangan qatlam qalinligi kamida 5 sm va 15 sm dan ortiq bo‘lmasligi kerak. Balchiq aralashmagan yoki chang zarrachalari bo‘lmagan yirik qum qo‘llaniladi. Qum bo‘lajak poydevorlardan tashqari chet joylarga ham sepiladi: har bir tomondan kamida 10 sm.
   
2. 
   Yer osti suvlari yoki atmosfera yog‘inlari bilan juda kuchsizlantirilgan grunt 5...8 sm qalinlikdagi tosh yoki shag‘al qatlami bilan zichlashtiriladi, trambovkalanadi, ustidan qalinligi kamida 3 sm bo‘lgan kuchsiz betondan asos quriladi.
   
3. 
   Yer osti suvlari satxi baland bo‘lganligi munosabati bilan suvga to‘yingan asos qalinligi 8...10 sm bo‘lgan tosh yoki shag‘al bilan zichlanadi, unga gudron quyilgandan so‘ng (neftdan yonilg‘i va moy fraksiyalarini haydab olingandan so‘ng qolgan qoldiq) 2...5 sm qalinlikda asfalt beton aralashmasi yotkiziladi. Ustidan temirbeton poydevor plita ko‘rinishidagi asos quriladi.
   

Qumli yoki betonli tayyorgarlik inshootdan yer asosiga yuklanishini bir tekis uzatilishini ta’minlaydi.

7.2. Binoning yer osti qismini montaj qilish

Stakan turdagi poydevorlar. Asos tayyorlangandan so‘ng
poydevorlar o‘qlari belgilab olinadi, ular oldin obnoskaga olib chiqiladi keyinchalik poydevorlar o‘rnatiladigan joyda belgilab chiqish uchun. Buning uchun obnoskaga o‘q torlari tortiladi va shoqul yordamida ularning kesishgan nuqtalari kotlovanlar va transheyalarning tubiga ko‘chiriladi (7.1-rasm).
Barcha karkasli binolarda stakan turidagi poydevorlar yuqori kesimda manfiy belgi – 0,15 m ga ega, bu esa qulay payt kelganda pol ostiga betonli tayyorgarlikni bajarishga imkon beradi, demak nol siklining ishlarini to‘liq hajmda tugatishga imkon beradi.
O‘rnatilish hududida joylashgan poydevorlar stakanlari tubining satxi tekshiriladi. Zarur bo‘lganda yerli yoki qumli asosda chuqurliklar qilinadi. Poydevorlar o‘qlari kesishgan nuqtalardan ruletka yoki shablon (andoza) yordamida har bir stakanning yon qirralarining holati belgilab olinadi. Bu holatni yerga qoqilgan uchta qoziqcha yoki metall shtirlar bilan maxkamlanadi.