Bino va inshootlar qurilishi

Montaj qilish va ishlarni birgalikda bajarish usullarini tanlash 
 
Montajni tashkil etishning asosiy sxemalari
. Bir qavatli sanoat binolarini montaj qilishning 
asosiy sxemalari ishga jalb qilingan kranlar soni bilan bog‗liq: 
• barcha konstruksiyalarni, poydevorlardan boshlab bitta kran bilan montaj qilish; 
• konstruksiyalarning er osti qismini bitta kran bilan,er usti qismini boshqa kran bilan montaj 
qilish; 
• har bir qamrovda mustaqil kran bilan montaj qilish; 
• mustaqil kranlar bilan bir qavatli sanoat binolari karkasining turli xil konstruksiyalarini montaj 
qilish (poydevorlar, ustunlar, kran osti to‗sinlari, fermalar, tomyopmaplitalari, devor panellari) – 5 ... 7 
oqimlar. 
Bir qavatli sanoat binolarini barpo etishda qamrov yoki montaj qilish uchastkasi sifatida ishlarni 
maksimal darajada qo‗shib olib borish uchun binoning bir oralig‗ini yoki uning bir qismini harorat 
choklari orasidagi chegarada qabul qilish mumkin. 
Binoni montaj qilishni oqilona tashkil etilishini tanlashdagi asosiy masala – konstruksiyalarni 
montaj qilishning usulini va texnologik ketma – ketligini aniqlash bo‗lib, ular montaj mexanizmlarini 
tanlash bilan uzviy bog‗liqdir. Binolarni barpo etish sur‘atlari, ayniqsa, balandda bajariladigan ishlarni 
montaj operatsiyalarining mehnat sarfi, qurilishning umumiy qi ymati va davomiyligi qabul qilingan 
usulga bog‗liq bo‗ladi. Qabul qilingan ishlar usuli oqimli qurilishni, birgalikda bajariladigan barcha 
montaj, umumqurilish va maxsus ishlarning grafik bo‗yicha amalga oshirilishini ta‘minlashi va
subpudratchilarga tanaffuslarni istisno qiluvchi, zarur ishlar frontini ta‘minlash kerak.
Montaj qilishning tanlab olingan usuli yig‗ish, mahkamlash va tutashuv joylarini ishlash 
bo‗yicha ko‗pchilik operatsiyalarni konstruksiyalar yoki surilardan turib emas, balki erda bajari lishini, 
ya‘ni stendlar yoki konduktorlarda yiriklashtirilgan montaj bloklarini loyihadagi holatiga zamonaviy 
montaj kranlari yordamida ko‗tarish va o‗rnatishni nazarda tutish kerak. Montaj qilishning mumkin 
bo‗ladigan usullarini taqqoslashda ancha sodda, havfsiz, mexnat va moddiy resurslarni kam sarflagan 
holda yuqori ish sifatini ta‘minlovchiga afzallik berilishi kerak. 
Bir qavatli sanoat binolari balandligi nisbatan uncha katta bo‗lmagan holda rejada ancha katta 
o‗lchamlarga ega. Karkasning ko‗taruvchi konstruksiyalari orasidagi masofa ko‗pchilik hollarda 
kranning ta‘sir radiusidan ortadi, bu montaj qilish usulini aniqlashda alohida talablarni qo‗yadi. 
Konstruksiyalarni o‗rnatish usulini va hamda ketma – ketligini tanlash qurilish maydonining 
xususiyatlariga (masalan, torligi), joyning relefiga, avto yo‗llar va kirib keluvchi temir yo‗llarga, montaj 
mexanizmlarining zarur parkiga bog‗liq. Ishlarning texnologik ketma – ketligini tanlashga er osti 
xo‗jaligi ― texnologik uskunalar ostida poydevorning mavjudligi, ularning miqdori, o‗lchamlari, 
qo‗yilish chuqurligi, konstruksiyalarning materiallari, bino oraliqlarida joylashgan turli xil er osti 
kommunikatsiyalari katta ta‘sir ko‗rsatadi. 

---

Qo‗llanilayotgan montaj mexanizmlar tegishli yuk va geometrik tavsiflarga ega bo‗lishlari, 
yaxshi harakatchan bo‗lishlari, har bir izchil to‗xtash joyida iloji boricha ko‗proq montaj ishlarini 
bajarish uchun imkon boricha katta ishchi zonasiga ega bo‗lishi shart. 
Qurilishni tashkil etish ishlariningoqimli (uzluksiz) bo‗lishini ta‘minlash kerak, uning mohiyati 
barcha montaj va boshqa hamrox operatsiyalarni uzluksiz va bir tekisda bajarishdan iborat. Oldindan 
tegishlicha ishlab chiqarish ritmini (sur‘atini) yaratish zarur bo‗lib, bunda qurilishning barcha 
ishtirokchilari berilgan vaqt oralig‗ida ishchilar va ishlovchi mexanizmlar parkiningdoimiy o‗zgarmas 
miqdorida, qurilish va montaj ishlarini birgalikda olib borishda ma‘lum ish hajmini bajarishadi.
Inshootlarning murakkabligi va ayrim ish turlarining ko‗proq mexnat talab etishga bog‗liq holda 
oqimli (uzluksiz) qurilishni loyihalashda oqimli bajariladigan ishlar ro‗yxatiga quyidagi ishlar kiritilishi 
mumkin: er qazish ishlari, poydevor qurish bo‗yicha beton ishlari, qurilish konstruksiyalarini montaj 
qilish, texnologik uskunalarni montaj qilish, issiqtexnik, santexnik, ventilyasiya, elektrotexnik va shu 
kabi ishlar. Qurilish maydonchasida bir necha kran mavjud bo‗lganda konstruksiyalarni montaj qilish 
bo‗yicha ishlar poydevorlarni, ustunlarni, kran osti to‗sinlarini, yopma elementlarini, devor panellarini 
osishni mustaqil oqim bilan montaj qilishga ajratilishi mumkin. Qurilishning oqimli ishlab chiqarishini
ishlab chiqqanda montajdan keyingi pardozlash ishlari majmuini ham kiritish maqsadga muvofiqdir.
Loyihalash va barcha ishlarni bajarishni bosh pudratchi tashkilot tashkil etadi, boshqaradi va 
muvofiqlashtiradi, u odatda barcha umumqurilish ishlarini, boshqa ishlarni esa ixtisoslashtirilgan qurilish 
– montaj subpudratchi tashkilotlar amalga oshiradi. 
Ishlarni oqimli tashkil etishning zarur – qoidasi har bir qurilish brigadasi boshqa brigadaga o‗z 
vaqtida ish frontini ta‘minlashi shart. Masalan, poydevorlarni barpo etuvchi quruvchilar tayyor 
poydevorlarni ustunlarni o‗rnatish uchun kelgan montajchilarga topshirishlari kerak.Ustyopma 
(tomyopma) konstruksiyalarini montaj qiluvchi brigada belgilangan muddatga tom qoplamasini 
yopuvchilar brigadasiga ish frontini taqdim etishlari shart va h.k. Ishlarni bunday qo‗shib birgalikda olib 
borish katta aniqlikni va barcha ijrochilardan texnologik intizomni talab etadi. 
Qurilishda ishtirok etuvchi turli kasb ishchilarini aniq taqsimlash bunyod etilayotgan binoni 
qamrovlarga ajratish bilan ta‘minlanishi mumkin bo‗lib, ular o‗z navbatida montaj qilinuvchi yoki ishchi 
uchastkalariga bo‗linadi, ularning har birida ma‘lum smenalar soni yoki kunlar mobaynida faqat bir 
turdagi ishlar bajariladi. Bir uchastkadan boshqasiga o‗tish qat‘iy belgilangan vaqtda grafik bo‗yicha yuz 
beradi, bu vaqtgacha har bir qurilish ishtirokchisi o‗zining ish hajmini bajarishga ulgurishi kerak. 
Kapital qo‗yilmalarning samaradorligini oshirishning asosiy sharti qurilayotgan ob‘ektlarni yoki 
ularning qismlarini foydalanishga topshirish muddatlarini qisqartirish hisoblanadi, chunki ularni qurishga 
sarflangan mablag‗lar maxsulot ishlab chiqarish va uni sotish hisobiga tezroq natija bera boshlaydi, bu 
bilan ob‘ektlarning o‗zini qoplashi tezlashadi. 
Odatda qurilishning davomiyligi asosan inshootning eng katta jismoniy hajmga va mos ravishda 
sermehnat bo‗lgan karkasini montajini bajarish muddatlariga bog‗liq. 
Ob‘ektlarni barpo qilish bo‗yicha barcha ishlar taqvim rejalari va grafiklariga mos holda 
bajarilishi kerak bo‗lib, ularda montaj va umumqurilish ishlarining ayrim turlarini maksimal darajada 
qo‗shib birgalikda olib borish hisobiga qurilish muddatlarini qisqartirish nazarda tutilishi kerak. 
Qurilishning maqbul muddatlariga amal qilish qurilish – montaj tashkilotining ishlab chiqarish faoliyati 
barcha texnik iqtisodiy ko‗rsatkichlarini yaxshilashning va birinchi navb atda ishlarning tannarxini 
pasaytirishning va mehnat unumdorligi ortishining muqarrar sharti hisoblanadi.
Foydalanadigan adabiyotlar ro‗yxati 
Bozorboev N. Bino va inshootlarni barpo etish texnologiyasi. I-qism. O‗quv qo‗llanma 
Toshkent, 2000. 
Bozorboev N., Sobirov M. Bino va inshootlarni barpo etish texnologiyasi. II -qism. O‗quv 
qo‗llanma Toshkent, 2000. 
Texnologiya vozvedeniya zdaniy i soorujeniy: Ucheb. dlya stroit, vuzov/V.I. Telichenko, O.M. 
Terentev, A.A. Lapidus— 2-e izd., pererab. i dop.— M.: Vыssh. shk., 2004.— 446 s; il. 
Texnologiya stroitelnogo proizvodstva. Uchebnik, (S.S. Ataev, N.N.Danilov, B.V.Prыkin i 
dr.) M., Stroyizdat, 1994. 
Texnologiya stroitelnogo proizvodstva (O.O.Litvinov i dr.) Kiev, Vыsshaya shkola. 1995.