Bilim sohasi: 200 000 – Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq Ta‟lim sohasi

Meksikaning kushilishi.
Oxirgi yillarda Meksikada bir kancha muxim uzgarishlar ruy 
berdi. 1986 yilda u BST (GATT)ga kushildi xamda tarif va notarif tusiklarni yuk kilishga 
kirishdi. Bungacha savdodagi boj tulovlari 35 dan 100 foizgachani tashkil kilardi. Meksikaning 
prezidenti bulgach Karlos Salinas de Gortari mamlakatning XXI asrni munosib tarzda karshilashi 
uchun iktisodiyot tizimini kayta kurishga karor kildi. U davlat idoralarida ishlovchilar sonini 
kiskartirdi, neftning yagona eksport manbai ekanligidan voz kechib iktisodiyotni diversifikatsiya 
kildi xamda korxonalarni xususiylashtirishni boshladi. 1989 yilda u milliy iktisodiyotga xorijiy 
investorlar tomonidan kapital kiritilishini liberalizitsiya kildi xamda Meksikaning yirik tashki 
karzi xususida muzokaralar olib bordi. SHarkiy Evropa mamlakatlariga tashrifdan sunggina 
prezident Evropa va Osiyoning ekspress tezligida rivojlanayotgan davlatlari bilan rakobatlashish 
uchun xali kup ish kilish kerakligini tushunib etdi. U Meksikada isloxotlarni tezlashtirish xakida 
karor kabul kildi. 
AKSH bilan tashki savdo tugrisidagi muzokaralar 1990 yilda boshlandi. Keyinchalik 
Kanada xam bu muzokaralarning doimiy katnashchisiga aylandi. Meksika AKSHga xam 
Kanadaga xam kup narsani taklif kilishi mumkin. Meksika konstitutsiyasida neft sanoatiga 
xorijiy investitsiyalar kiritilishi ta‘kiklanganligiga karamay u SHimoliy Amerikaning neftga 
bulgan extiyojini bir uzi kondirishi mumkin. 
Bundan tashkari Meksika — iste‘mol tovarlari uchun juda katta potensial bozordir. 1988 
yilning urtalarida mamlakat axolisining soni 83,7 mln. kishi edi; tugri, axoli jon boshiga YAMM 
darajasi buyicha Meksika (1760 dollar) urta mamlakatlardan pastda edi. Ish xakining usishi bilan 
Meksikada keng qamrovli iste‘mol bozori vujudga kelishi kerak. 
Amerikaning yirik kiyim-kechak ishlab chikaruvchi kompaniyasi raxbari kuyidagi 
muloxazalarni bildirgan edi: «Naxotki biz butun bir ishlab chikarishni mexnatkashlari turli 
xukuk va imtiyozlardan maxrum bulgan davlatga kuchirib utkazsak? Naxotki kompaniyada 20 
yil mexnat kilgan amerikalik ishchini ishdan bushatib Meksikaga kuchib utish va u erda 16 
yoshli bolakayni ishga olish adolatli bulsa?» 
Bir kator kompaniyalar xozrida Meksikadagi ish xakining pastligidan foyda kurmokdalar. 
Maslan, «Djerold Elektroniks» (Jerrold Electronics) firmasi Kanzas-Sitidagi zavodini yopib, 
soatiga 9 dollardan xak tulayotgan 190 ishchisini ishdan bushatdi va Meksikaga kuchib utib 
xuddi shu ish uchun soatiga 1 dollardan xak tulamokda. «Djeneral Motors» firmasining Ogayo 
shtatidagi filiali turli xil detallarni ishlab chikarib Meksikadagi yiguv konveyeriga yuboradi. U 
erda ishlab xarajatlarining pastligi sababli kompaniya AKSHdagi zavodida 8400 ishchi urnini 
saklab kolgan xolda umumiy xarajatlarni sezilarli darajada kamaytirishga erishdi. Erkin savdo 
tugrisidagi Kelishuv kup mexnat talab kiluvchi maxsulot ishlab chikaruvchi yirik firmalarga 
(maxsulot tannarxining 30 foizi ish xakiga tugri keladi) nisbatan arzonrok ishchi kuchi va 
detallarga yul ochdi. Ilgari ximoya kilingan sanoat tarmoklari, jumladan neft sanoatiga xam 

---

xorijiy investitsiyalar okimining usishi kutilmokda. Kuplab kushimcha ish urinlarining paydo 
bulishi Meksikadagi siyosiy axvolni barkarorlashtirishga xizmat kilishi mumkin. 
Birok shuni unutmaslik kerakki, ish xaki past bulgan joylarda ish urinlari kiskarishi xam 
kupayadi. Iktisodiyotningn ba‘zi tarmoklarida, masalan kishlok xujaligida tizimni kayta kurish 
kiyinchiliklar bilan utishi mumkin. Meksika jaxonda eng kup avokado etishtirvchi mamlakat 
xisoblanadi, birok proteksion konunchilikning aybiga kura AKSHga bir dona xam meva 
junatilmaydi. AKSH va Kanada kasaba uyushmalari past ish xakiga ega bulgan ish urinlarining 
yukolishidan zarar kuradilar. Rakobat kuchayib, ishlab chikaruvchilarning xayotini 
murakkablashtiradi va xaridorlar uchun ayni muddao buladi; savdoga ta‘sir bir maromda 
bulmaydi: chegaraga yakin xududlar chegaradan uzokda joylashgan xududlardan kura kuprok 
yutukka ega buladilar. Erkin sado tugrisidagi muzokaralarda kurib utilgan yana bir masala atrof-
muxitga kursatilgan salbiy ta‘sir xakida edi. Mexiko shaxrining uzida va yirik investitsiyalarni 
kabul kilishga xozirlik kurayotgan AKSH bilan chegaradosh shaxarlarda ifloslanish darajasi juda 
yukoridir. Gap shundaki, Meksika xujaligiga kiritiladigan investitsiyalar atrof-muxitni yanada 
ifloslanishiga sabab buladi. 
Bir muddat kanadaliklar uzlarini kamsitilgan xisobladilar. CHunki ularning nazarida 
AKSH va Meksika muzokaralar chogida ularni bir chekkaga surib kuyganday tuyulgandi. Bu 
xakda bir jurnalist shunday deb yozgan edi: «AKSH uz kushnilari bilan aloxida-aloxida kelishib 
olmokchi: avval Kanada bilan uning zaxiralaridan foydalanish, keyin esa Meksika bilan uning 
arzon ishchi kuchidan foydalanish xakida. Ikkala kichik xamkorlar bilan bir paytning uzida 
muzokara yuritish kushimcha kiyinchiliklar tugdirar edi».
Savollar 
1.
YAngi umumiy bozor tashkil kilinishidan uchala ishtirokchi davlat erishadigan 
yutuklarni sanab uting. 
2.
Kelishuv tufayli yuzaga kelishi mumkin bulgan iktisodiy muammolarni sanab uting. 
3.
Kelishuv natijasida yuzaga keladigan siyosiy xamda millatlararo muammolarni kurib 
chiking. 
4.
Agar siz xozirgina tashkil kilingan bozorga baxo berayotgan amerikalik menedjer 
bulganingizda uchala bozorga kirish uchun kanday strategiyani tanlagan bulardingiz? 
Strategiyani tanlashda siz kaysi omillarni e‘tiborga olgan bulardingiz?