Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti fizika kafedrasi radioelektronika

Amplitudali modulyatsiya

Yuqori chastotali tebranish amplituadasini past chastotali tebranishning o’zgarish qonuni bo’yicha boshqarish jarayoni amplitudaviy modulyatsiya deb ataladi.Bunda yuqori chastootali tebranishning chastotasi va boshlang’ich faza o’zgarmas bo’ladi.

Agar modulyatsiyalovchi tebranish oddiy gormonik tebranishdan iborat bo’lsa, bunday modulyatsiyani tonal modulyatsiyadeb ataladi.

Hiziqli bo’lmagan zanjirga bir vaqtda ikki yuqori chastotali va past chastotali tebranish ta’sir qilsin. Zanjirda hosil bo’ladigan tokni anilqash uchun bu tebranishlarning chastotasini (4.2) ifodaga qo’yamiz.

Undagi hadni tengsizlik bajarilsa, amplitudasi qonun bo’yicha o’zgaradigan chastotali tebranish deb qarash mumkin. Shuning uchun zanjirlarning yuklamasi (kontur) chastotaga sozlangan bo’lsa, u holda (4.13) tok spektridagi yuqori chastotali tuzuvchi ham chastotali o’zgaruvchan amplitudali tuzuvchi tok: жийликли өзгериўшең амплетудалы дүзиўши ток

ajraladi va yuklamada

Potensial tushuvi hosil bo’ladi. Unda

М koeffitsient modulyatsiya chquqrligi deb, I(5) va U(5)-amplitudali modulyatsiyalanganntebranishlar deb ataladi. амплетудалы модуляцияланған тербелислер деп аталады. 4.15-rasmda tonal modulyatsiyalangan tebranishining vaqt diagrammasi ko’rsatilgan . Uning modulyatsiya chuquqligini oddiy turda aniqlahs mumkin: Modulyatsiyalangan tebranish shakli

U 1 Um1 5 Um2 U2 5 Umах Um8n U(5) 5 4.15-rasm. Tonal modulyatsiya jarayonining diagrammasi.

Buzilmasligi uchun      bo’lsa, modulyatsiyalangan tebranish shakli buziladi. Uni o’ta modulyatsiya deb ataladi.

Amplitudali modulyatsiyalangan tebranish murakkab signal bo’lib, tonal modulyatsiya haqida uning spektrida uch tuzuvchi qatnashadi:

(4.17) ifodanng 1-hadi boshlang’ich yuqori chastotali tebranish. Ikkinchi va uchinchi hadlar modulyatsiyalash natijasida vujudga keladi. Ularning chastotalari va mos ravishda, yuqori va quyi chastotalar deb ataladi.

U0 a)       U1 б ) 0 1 2 3 4  в)   4.16-rasm. Tonal (а) va murakkab (в) modulyatsiyalangan tebranishning spectral diagrammasi.

Tebranishlar amplitudasi М ga bog’liq bo’lib son jihgatdan o’zaro teng bo’ladi. Uning spectral diagrammasi 4.16а- rasmda ko’rsatilgan. Modulyatsiyalovchi tebranishlar soni ortishi bilan tuzuvchilar soni ham orta boshlaydi. Masalan, modulyatsiyalovchi tebranish ikkita bo’lsa, chastotali tebranish to’rt, modulyatsiyalovchi tebranish uchta bo’lsa, chastotali tebranish oltita va hokazo bo’ladi. Demak, modulyatsiyalovchi tebranish qanday bo’lsa ham modulyatisyalovchi tebranish spektri ham uch xil tuzuvchi-tashuvchi, yuqori va quyi chastotali tebranishlar hosil bo’ladi. Tebranishlar o’z navbatida ma’lum chastotali spektrga ega. Unda yuqori chastota spektriga ega. Unda yuqori chastotali spektri modulyatsiyalvchi tebranish spektriga mos keladi. Quyi chastotali spektri esa,  ga bog’liq yuqori chastotali spektrining ko’z oldidagidek kabi bo'ladi (4.16 б va в-rasm).

Ayrim hollarda amplitudali modulyatsiyalangan tebranishni tekshirish uchun uning vektordiagrammasidan foydalanish qulay. Buning uchun uni kompleks sohada yotadigan vas oat strelkasiga teskari holatda harakatlanadigan radius-vektorlarining yig’indisiga teng deb qarsash kerak. Radius-vektorlarining kattaligi spektridagi tuzuvchilar amplitudasiga son jihatdan teng bo’ladi. Tonal modulyatsiya holatida дүзиўшилер 3 болғаны ушын радиус-векторлар

va

дdan iborat. Bunda . Uning vector diagrammasi 4.17 а-rasmda ko’rsatilgan.

Agar kompleks tekislik soat strelkasi holatida _ burchak tezligi bilan xarakterlanadi deb qaralsa, vector diagrammasining ko’rgazmaligi ortadi. Shuning uchun bunda U₀ tashuvchi tebranish vektori qo’zg’almas bo’lib qoladi va chastotalarning vektorlari U₁va U₂ esa, o’zaro qarama-qarshi yo’nalishda  burchak tezlik bilan harakatlanadi. Shuning uchun amplitudali modulyatsiya sifatlovchi natijali vector har doim U₀ vektor

  Щ Щғ   Щә   а)	 ЩғЩ    Щ0 Щә   5 5  5 б)
4.17 -rasmт. Tonal modulyatsiyalngan tebranishning vector diagrammasi.

Holatida joylashadi (3.17 б-сүўрет) va uning fazasi tashuvchi tebranish fazasi bilan ustma-ust tushadi. Natijaviy vektorning _ tezlik bilan xarakterlanuvchi vaqt o’qiga proyeksiyasi modulyatsiyalngan tebranishlarning oniy bo'lagini sifatlaydi.

Amplitudali modulyatsiyalngan tebranish spektrining kengligi modulyatsiyalngan tebranish spektridagi eng yuqpri chastotali tashkil etuvchining chastotasi bilan belgilanadi va soda turda bo’ladi

Amplitudali modulyatsiyalngan tebranishning quvvatini aniqlaylik. Yuklama vazifasini bajaruvchi tebranish konturida ajraladihgan quvvatining bo’lagi soda turda sifatlanadi.

Bunda modulyatsiyalngan tebranish amplitudasi. Р(5) quvvati soda turda ajratiladi.

1. Tashuvchi tebranish rejimidagi quvvat (modulyatsiya yo’q bo’ladi). Uni sukunat rejimi deyiladi.

2. Maksimal rejimdagi quvvat:

3. Minimal rejimdagi quvvat:

(4.20в)

4. O’rtacha quvvat (bir davr uchun):

_урт

Bu ta’riflardan ko’rinadiki, amplitudaviy modulyatsiyalangan tebranishning quvvati vaqtga bog’liq ekan. Yuz foizli modulyatsiya holatida (М=1) Р_max=4 P₀ va P_урт=1,5 P₀ bo’ladi. Bu eng yaxshi modulyatsiyalash rejimi hosil qilinganda va qurilma quvvatining juda oz bo’limida foydalanish mumkinligini ko’rsatadi. U amplitudaviy modulyatsiya jarayonining asosiy kamchiliklari. Bundan tashqari, amplitudaviy modulyatsiya jarayoni tashqi tabiiy va industrial ta’sirlarga bog’liq bo’ladi. Shuning uchun ular tebranish amplitudasini qo’shimcha modulyatsiyalab, foydali tebranishni buzadi. Shunga qaramay, amplitudali modulyatsiya jarayoni eng ko’p tarqalgan modulyatsiya turi hisoblanadi. Bunga sabab, bir tomondan modulyatsiyalash amalga oshiruvchi qurilmaning soddaligi bo’lsa, ikkinchi tomondan modulyatsiyalash jarayonining keng chastotali diapazonida amalga oshirishning mumkinligi.