Berdaq atındag’ı Qaraqalpaq Ma’mleketlik universiteti

O’zbekstan xalqı. Respublika xalqı 2006-jıldın’ basında 27,1 mln. kisini quraydı. Xalqı wa’layatlar, qalalar ha’m rayonlar boyınsha tu’rlishe ta’riyplengen. Xalqı en’ ko’p wa’layatlar qatarına Samarqand (2670,3 mın’ adam), Ferg’ana (2664,4 mın’ adam), Tashkent (2350,2 mın’ adam), Andijan (2186,2 mın’ adam) ha’m Qashqada’rya (2166,8 mın’ adam) wa’layatları kiredi. Kerisinshe Sırda’rya (642,2 mın’ adam), Nawayı (1788,3 mın’ adam) ha’mde Jizzax (974,8 mın’ adam) wa’layatları xalqının’ azlıg’ı menen ajıralıp turadı. Sonday-aq, ma’mleket paytaxtı – Tashkent qalası demografiyalıq iskerligi (2142,3 mın’ adam) boyınsha tek g’ana O’zbekstanda, yag’nıy Oraylıq Aziyadag’ı iri qalalardan biri.

Respublika xalqı territoriyalar boyınsha ju’da’ tegis emes jaylasqan. Andijan wa’layatında 520 adam, Nawayı ha’m Qaraqalpaqstan respublikasında say ra’wishte 7 ha’m 9 adamdı quraydı.

Respublika xalqı a’yyemgi suw dereklerine da’ryalarg’a jaqın diyxanshılıq qılınatug’ın jerlerde tıg’ız jasap kelgen. Bunday jerlerde u’lken awıllar, qalalar qa’liplesken.

O’zbekstan xalqı tu’rlishe dinamikalıq o’zgerislerge iye. 1950-jılı barlıq xalqı 6264 mın’ adam payda etken bolsa, 1970-jılı 11800 mın’ adam, 1990-jılı 20222 mın’ adamg’a ten’ boladı. 2000-jılı respublika xalqı 1990-jılg’a kelip 121,0%-ke o’sti, yag’nıy usı da’wirde barlıq xalqı ha’r jılı 2%-ten ko’beydi.

Wa’layatlar arasında xalqı sanının’ o’siw pa’ti Surxanda’rya (134,7%) ha’m Qashqada’rya (131,8%) wa’layatları joqarı ko’rsetkishlerge iye. Olardın’ xalqı 1990-2000-jıllar dawamında ha’r jılı ortasha 2,8-3,0%-ten ko’beyip baradı. Usı ko’rsetkish Tashkent Sırda’rya wa’layatlarında 1,0-1,5%-ti payda etedi.

Ma’mleket xalqının’ ko’beyip barıwındag’ı jetekshi faktor - bul tuwılıw. Tuwılıwdın’ ko’p bo’limi awıl xalqına tuwra keledi. Ol da’wirler waqtında tu’rlishe o’zgerip baradı. Sonlıqtan, ha’r mın’ adamg’a salıstırg’anda tuwılg’an balalar sanı ulıwma xalıq quramında 1950-jılı 30,9-dı, 1970-jılı 33,6, 1981-jılı 34,9 bala ha’m 1999-jılg’a kelip 22,3 balanı quradı. Sonday-aq, ulıwma xalıqtın’ quramında o’lgenler sanı ha’r mın’ adamg’a salıstırg’anda 1950-jılı 8,8 adamdı, 1970-jılı 5,5, 1981-jılı 7,2 ha’m 1999-jılg’a kelip 5,3 adamdı quradı. Ta’biyiy o’siw ko’rsetkishinin’ respublikanın’ ulıwma xalqının’ quramında 1950-jılı ha’r mın’ adamg’a salıstırg’anda 22,1 adamnan 1999-jılg’a kelip 17 adamg’a pa’seydi. Joqarıdag’ılardan belgili, O’zbekstan xalqı ushın tuwılıwdın’ joqarı da’rejeleri ko’birek o’tken a’sirdin’ 70-80-jıllarında ku’zetiledi, ulıwma o’limshilik ko’rsetkishleri bolsa salıstırma pa’stligi menen ajıralıp turadı. Ha’zirgi da’wirde ha’r mın’ adamg’a salıstırg’anda tuwılg’anlar sanı boyınsha O’zbekstan ortasha da’rejege iye. Bular o’z na’wbetinde xalıq sanının’ o’siw pa’tinin’ pa’seyip barıwına alıp keldi. Sonlıqtan respublika xalqı 1950-1970-jıllar dawamında ha’r jılı ortasha 3,2%-ten o’sken bolsa, bul ko’rsetkish 1970-1990-jıllarda 2,7%, 1990-2000-jıllarda bolsa 1,95%-ti quradı.