Berdaq atındag’ı Qaraqalpaq Ma’mleketlik universiteti

Soraw ha’m tapsırmalar.
1. Ekonomika ha’m siyasiy geografik orın degende neni tu’sinesiz
2. O’zbekstan Respublikadag’ı ekiklab ha’m anıqlav teretoriyalardı anıqlan’.
3. Ha’zirgi da’wirde O’zbekstan Respublikanın’ sırtqı ekonomikalıq baylanıslarında qaysı bag’dar aldıng’ı orında turadı.
4. Respublikanın’ qaysı jerlerinde keleshekte erkin ekonomikalıq zonaların du’ziw imkkaniyatları bar.
5. Qaysı bir territoriya (ma’mleket region, ualayat)nın’ tiykarg’ı orawlarınan uzaqta ten’iz eki okean bayında jaylasqanlıg’ı onın’ ekonomikanın’ rawajlanıwına qanday ta’sir ko’rsetedi.


EKONOMIKALIQ HA’M SOTSIALIQ GEOGRAFIYANIN’ O’ZBEKSTANDA RAWAJLANIWI.

Jobası

1. O’zbekstan ekonomikalıq geografiya tu’rlerinin’ tariyxiy tiykarları.
2. Ekonomikalıq georafiya ha’m ekonomikalıq rawajlanıw
3. Ekonomikalıq ha’m sotsial geografiyalıq tiykarg’ı bag’darları.
4. Respublikada ekonomikalıq geografiyasının’ teretoriyalıq quramı.
5. Ekonomikalıq ha’m sotsiyallıq geografiya pa’ni rawajlanıwının’ tiykarg’ı mashqalaları.

Respublikanın’ siyasiy g’a’rezsizlike erisiwi netiyjesinde ilim-pa’n tariyxı ushın ha’m ken’ imkaniyatlar jaratıldı. Bul da’wirde tiykarınan ekonomikalıq pa’nlerdin’ xızmeti ha’m wazıypaları tu’pten o’zgeridi, olardın’ ma’mleket milliy ekonomikasın bekkemleniwi, du’nya ha’mja’tmyetindegi geosiyasiy abırayının’ artıwı ha’m ma’deniy ruwxıy du’nyasındag’ı ornı ja’nede astı.

Da’stu’riy ekononmikalıq yag’nıy sotsialıq ekonomikalıq ha’m sotsialıq geografiya o’zinin’ tazmun ha’m mahiyatı maqset ha’m wazıypalarına ko’re ha’zirgi waqıtta ha’m sotsiallıq ha’m ta’biyiy anıg’ırag’ı olar do’geregindegi pa’n esaplanadı. Bul pa’nnin’ frontal rawajlanıwı, islep shıg’arıw tarawları, xalıqtın’ tikeley o’miri ha’m xızmetinin’ territoriyalıq ta’repleri menen baylanıslı u’lken itibar berilwi onın’ ken’ qamrawli sotsiallıq geografiyag’a aylanıwına alıp keldi.
Biraq tariyxiy ko’z qarastan sotsiallıq geografiyanın’ ju’zege keliwi ha’m rawajlanıwda ekonomikalıq geografiya tiykarg’ı orıng’a iye, adamlar o’miri turmıs ta’rizi ha’m da’rejesinin’ jaqsılanıwı negizinde islep shıg’arıw, ekonomika jatadı. Ma’mleketin’ bazar mu’na’sibetine o’tiwdi ken’ mazmunlı ha’m quramalı protsesi bolıwı menen birge onın’ jen’isi onın’ en’ a’wele ekonomikalıq reformalargilenedi. Sol sebepli ha’m ekonomikalıq geografiya pa’ninin’ O’zbekstanda qa’liplesiwi qa’lmplesiwi rawajlanıwı na’tiyjesin omikalıq bo’liminen baslamaq maqsetke muwapıq.
Ekonomika geografiyanın’ O’zbekstanda rawajlanıwı onın’ en’ jan’a tariyxiy tamamlang’an a’sirdin’ 20-jıllarınan baslanadı. Usı da’wirde baspa ettirilgen ekononmikalıq geografiya ha’m regional ekonomikag’a doir ilimiy isler ko’birek O’zbekstan ha’m Orta Aziyanın’ ulıwma ta’ripine bag’ıshlang’an edi. Bul jo’nelistegi na’tiyjelerde G.N.Sherdantsev ha’m V.M. Shetirkinlardın’ xızmetleri u’lken.
Sonın’ menen birge G.N. Sherdantsevtin’ 1922-jıldan baspadan shıqqan. Orta Aziya haqındag’ı monografiyasında u’lken ekonomikası mag’lıwmatlar jılda Orta aziya respublikaları haqındag’ı kitabin baspadan shıg’arg’an.
Shama menen usı jıllarda Orta Aziya awıl xojalıg’ı ha’m ekonomikalıq rawajlandırıwg’a bag’ıshlang’an izertlewler baslang’an. Bul isler V.N. Shetirkin ha’m Yu.İ. Poslavskiy ta’replerinen alıp barılg’an V.M.Shetirkin (ol 1892 j Samarqandda tuwılg’an) 1926 jılda O’zbekstan xalıq xojalıg’ı xalıq ha’m rawajlanıwı barısında kitabın jazg’an. Keyin ala TashMU Ekonomikalıq geogrfiya kafedranın’ baslıg’ı sıpatında (1944-1948) V. M. Shetirkin awıl xojalıg’ın rawajlanıw tu’rli ualayatlar tabiyatı ha’m xojalıg’ın u’yreniw, jas geograf alımların tayarlawg’a itibar bergen.
Ekonomikalıq geografiyanın’ rawajlınwı 30- jıllarda ta’biyiy baylıqlardı u’yreniw boyınsha alıp barılg’an ekspeditsiyalar (sahra na’tiyjeleri) ha’m ilimiy a’njumanlar menen baylanıslı bolg’an. Bunday na’tiyjeler Qaraqalpaqstanda ha’mde onın’ U’stirt bo’liminde a’melge asırlg’an.
Respublika islep shıg’arıw ku’shlerin jaylasıw haqqında 1933 jılda da’slepki ilimiy a’njuman o’tkizilgenO’zbekstanda ekonomikalıq geografiyanın’ rawajlanıwda Tashkent (orta Aziya) Ma’mleketlik Universiteti ha’zirgi O’zbekstan milliy Universetinde usınday atlı 1-shi kafedranın’ 1940 jılda qabıl etilmewi ha’m kafedra qasında 1943 jılda aspiranturanın’ ashılıwı u’lken a’hmiyetke iye bolg’an. Kafedra ag’zaları 50-jıllarda Ferg’ana alabının’ ekspeditsiyasının’ izertlewleri ha’m o’tkiriliwinde aktiv qatnasqan.
Bunday saxra na’tiyjeleri sondayaq Qashqadarya Surxan-Sherabad ha’m Zarafshan alap-da ha’m a’melge asırılg’an, Tashkent qalası a’tirapında o’tkerilgen. O’tkizilgen izertlewler na’tiyjesinde tiykarınan V.M. Shetirkin ha’mde K.N. Bedrintsevlardın’ islerinde regionnın’ kompleks mashqalalar u’yreniw ilimiy bag’darı qa’liplesken. Alıp barılg’an sahra izertlewleri waqtında R.S.Lobash Z.M.Akramov R.A. Xodiev T. Tojimov, T Raymov, E Tashbekovv kibi qatar alımlar jetilisip shıqqan N.G. Tsapenko V.M.Shetirkin ha’m K.N.Bedrinsevlar ekonomikalıq raion-w mashqalaları u’stinde is alıp barg’an. Usı jıllarda ekonomikalıq geografiyanın’ rawajlanıwda O’zİA qasındag’ı burıng’ı o’ndiriwshi u’yreniw ken’esi (SOPS) ha’m za’rur a’hmiyetke iye bolg’an.
Jergilikli millet ua’killerinen birinshi bolıp ekonomikalıq geografiya boyınsha nomzadlik ditsertatsiyasın Z.M. Akramov 1953 jılda qorg’aydı. Usı ditsertattsiya tiykarında ol Namangan ualaetının’ ekonomika geografik ta’ripine bag’ishlang’an monografiyası baspadan shıg’arg’an. Keyinala professor Z.M. Akramov Buxara ha’m Samarxand ualayatnın’ awıl xojalıg’ı, sho’l taw ha’m taw aldı rayonların o’zlestiriw ekonomikalıq rayonlastırıw kibi mashqalalar u’stinde izleniwler alıp barg’an. Ol TAShDU ekonom geografiya kafedranın’ baslıg’ı (1970-1984 j) ha’m O’zbekstan Respublikası geografiya jg’miyeti ha’mde pa’nler akademiyası qasındag’ı geografiya bo’lminde qatar pa’n kandidatları ha’m doktorları tayarlawdı u’lken ha’m samarali islerdi bejerip kelgen.
Ekononmikalıq geografiya pa’ninin’ burıng’ı awqam da’wirindegi rawajlanıwda ilimiy a’njumanlar ha’m baspadan shıg’arılg’an kitaplardan a’hmiyeti salmaqlı bolg’an. Orta Aziya ha’m Qazaqstan respublikasının’ ta’biyiy geografik ha’m ekonomikalıq geografik rayonlastırıw boyınsha 1959, 1961, 1967 ha’m 1971-jıllarda xalıq tanıw mashqalaları tuwrısında 1965 ha’m 1972-jıllarda ilimiy a’njumanlar o’tkizilgen. Sondayaq urbanizatsiya protsesleri nufuzli ilimiy seminarlar (1973 ha’m 1975j) bayanat etilgen. Bunday ilajlardı sho’lkemlestiriwde Z.M.Akramov, M.K.Qoraqanov ha’m O.B. Ota-Mirzaevlardın’ xızmetleri ko’p bolg’an. 80-jıllarda Samarkand Namangan, Ferg’ana, Angren ha’m basqa qalalarda da ekonomikalıq ha’m sotsiallıq geografiyanın’ tu’rli mashqalalarına bag’ıshlang’an ilimiy a’meliy a’njumanlar o’tkizilgen.
O’zbekstan Respublikası tuwrısında geografik ilimiy monografiyalar 1950, 1953, 1956, 1963 ha’m 1982-jıllarda baspadan shıg’arılg’an. Bul kitaplardı jazıwda UzMU geografiya fakulteti alımları aktiv qatnasqa g’a’rezsiz O’zbekstan haqqındag’ı mag’lıwmatlar E.Axmedov kitaplarda da bayan etilgen. Usınnın’ menen birge orta ha’m joqarı mektepler ushın O’zbekstan ekonomikalıq geografiyasınan sabaqlaqlar jazılg’an. Da’slepki orta mekteplerge baylanıslı sabaqlıq N.G Sapenko ha’m İ.V. Smirnov ha’m avtorlıg’ında baspadan shıg’arılg’an keyin ala usı sabaqlıq professor Z.M. Akramovtın’ P.Musaev penen birgelikte, R ha’m J.Musaevlar ha’mde A.S. Soliev ha’m D.Qurbaniyazov ta’repinen jazılg’an jahan ekonomikalıq ha’m siyasiy geografiyası sabaqlıg’ın A. Qayumov, İ Safarov jaratqan.
Joqarı mektepler ushın bolsa O’zbekstan respublikası ekonomikalıq geografiyası G.Asanov, M.Nabixanov ha’m İ.Safarovlar avtorlıg’ında jazılg’an G.Asanov M.Nabixanov xalıq geografiyası oqıw qollanbası sotsial-ekonomikalıq geografiyanın’ tu’sindirme so’zligi haqqında kitaplar ha’m baspadan shıg’arılg’an. tu’rli tema ha’m qurslarg’a bag’ıshlang’an qollanba ha’m metodikalıq ko’rsetpeler D.Xodiev A.Saliev, A.Qayumov, X.Salimov, J. Xoliqov, S.Boqiev ha’m basqalar avtorlıg’ında baspadan shıg’arılg’an Surxandarya, Namangan, Buxara, Qashqada’rya geogrfiyası tuwrasında ha’r tu’rli ko’lemde shıg’armalar do’retilgen (A.Roziev, O.Abdulaev, İ.Nazarov, M.Yangibaev, D.Qurbaniyazov) 1998, 1999 oqıw jılında professor A.Saliev qollap quwatlawı menen Respublikada ha’m en’ birinshi ret joqarı oqıw orında ekonomika bakalavr ekonomisi ashılg’an ha’m 2003-2004 oqıw jılına iri kadrlar tayarlang’an. 2003-jılda mine usı bag’dar ushın «Mintaqaviy iqtisodiet» (18,5 b.t.) oqıw qollanbası A.Saliev bashlıg’ında jazılg’an. Bulardın’ na’tiyjesinde O’zMU ekonomika geografiya kafedrası Sotsial geografiya ha’m regional ekonomika kafedrası dep o’zgertirildi.
Solay etip ha’zirgi ku’nde respublikamızda ekonom ha’m sotsial geografiyanın’ eki tiykarg’ı bag’darı awıl-xojalıg’ı geografiyası bolıp, ol tiykarınan aldınraq qa’liplesken agrogeografiyanın’ teoriyalıq ma’seleleri, awıl xojalıg’ı rayonlastırıw islep shıg’arıwdın’ territoriyalıq tizimleri ha’m agrosanaat kompleksi boyınsha V.M.Shetirkin, Z.M.Akramov, K.İ.Lapkin, A.Roziev, Q.Abirqulov, O.Abdullaev, M.Yusupov, A.Sadikov ha’m basqalar ta’jriybe alıp barg’an jan’a jerler sho’l ha’m taw aldı regionlarıno’zlestiriw ha’m sol tiykarda awıl-xojalıg’ın rawajlanıw, jer-suw zapaslarınan paydalanıw suw shaqapshaların qurıw ha’m suwg’arıw diyxanshılıq ma’seleleri boyınsha P.Xodiev, T.Egamberdiev Umarov, S.Saidkarimov, S.İslamov, G.Ashurov, Z.Xoshimov, Sh.Azimov, E.Zolotaev, O.Qurbanov, B.Shotursunov, T.Shotoraevlardın’ jumıslarıda u’yrenilgen. Sonın’ menen birge awıl-xojalıq geografiya temasında M.Axmetov, M.Yaqubovlardın’ da namzadlıq dissertatsiyaları jazılg’an qala a’tirapı awıl-xojalıg’ı geografiyası R.Usmanov, S.Baqiev, X.Xalilovlar ta’repinen jaratılg’an, baqshılıq ha’m ju’zimgershilik. sharwashılıq paxta jetistiriw ha’m onı qayta islew boyınsha M.Maxmudova, X.Shosaydov, K.Gadoev, A.Xalmurzaev, N.Allanovlar kandidatlıq dissertatsiyaların jazg’an tikkeleyrayonlar awıl-xojalıg’ına M.Valixanov (Xarazm voxası), E.Umarov (Qaraqalpaqstan respublikası) ha’m basqalarının’ isleri bag’ıshlang’an Ekinshi bag’dar awıllıq orınlar geografiyası ha’m demografiya ma’seleleri, qalalar ha’m urbanizatsiya jag’dayları regional ma’selelerin u’yreniw bir qansha kishirek qa’liplesken bolsada, ol ku’da’ tez rawajlanıp ketti. Bul jo’nelistin’ rawjlanıwı en’ a’weli N.V.Smirnov do’retpesinde baslang’an. N.V.Smirnov ha’m N.G.Tsapenko ilimiy bashılıg’ında respublikamızda tiykarınan Ferg’ana ualayatının’ qalaları boyınsha ko’plep diplom isleri orınlang’an. Bunın’ na’tiyjesinde N.V.Smirnov 1957-jılda o’zinin’ Ferg’ana alabı qalaları tuwrısında kitaptı shıg’arg’an, Keyinsheli O’zbekstanda ha’m onın’ ayrım rayonları to’mengi A’miwda’rya Tashkent ha’m Tashkent ualayatı qalaları haqqında da ilimiy isler jaratqan yamasa do’retilgen.
Xalıqtın’ ta’biyiy ha’m mexanik ha’reketi, semya demografiyası, xalıqtı boljaw usag’an ma’selelerdi u’yreniw tiykarınan M.Q.Qoraxanov basshılıg’ında du’zilgen Orta Aziyada birden-bir ilimiy-izertlew laboratoriyası menen baylanıslı bolg’an. Bul jo’nelistin’ rawajlanıwda İ.Mullajanov, X.Salimov, G.Asanov, O.B.Ota-Mirzaev, M.Burieva, O.Ergashov, O.Saidametovlar da u’lken xızmet etken. Xalıq ha’m miynet resursları R.Ubadullaeva, A.Qayumov, O.Ergashov O.Sandaxmetovlar, M.Yangibaev, İ.Safarov, T.Jumaev A.Xotamov İ.Ataxanov, R.Qadirov. M.Mamaxanov xalıq migratsiyası S.N.Konenenko, L.P.Maksanov, B.Maxmudov xalıqtın’ ta’biyiy ha’reketi R.Valiev, N.Aliakbarova, M.Arinova, Sh.Abdullaev, A.G’anievlar ta’repinen u’yrenilgen. O’zbekstan tiykarınan urbanizatsiya da’rejesi to’men rawajlang’an ma’mleket bolsada, bul jerde qalalar teması birqansha aldınlap ketken. Bul tuwrasında en’ a’ueli T. Raimovtın’ miynetleri ko’rnekli boladı. Ol O.B.Ota-Mirzaev ha’m A.Salievlar menen birgelikte (Orta Aziya u’shligi) qatar maqalalar jazg’an. Sonday-aq qalalar mashqalaları E.Tashbekov, E.Axmetov, N.Faiziev, İ.İmonov, R.Tillaev, A.Hammov, Z.Ramixanov, Sh.İmomovlar ta’repinen de tekserigen tu’rli ekonomikalıq rayon ha’m walayatlar, qalalar, qala aglomeratsiyalarının’ qa’liplesdi ekologik mashqalalarına T.Mollabaev, N.Mamatqulov, Vey Sin, U.Sultanov, R.Axmetov, X.Tursunov, Z.Abdalova, S.Zokirovlardın’ ilimiy isleri bag’ıshlang’an. Sonın’ menen birge qalalar ha’m awıl rayonları ayrım ua’layatlar xalıq geografiyası tuwrasında İ.Safarov, M.Yangivaev, A.Sadullaev, R.Maxamadaliev, M.E.Erdanov, M.Qadirov, Sh.Jumaxanov, Z.Tajiev, G.Xojaevalar ta’repinen u’yrenilgen xalıq jaylasıwın basqarıw ha’m sottsial infrastruktura tuwrasında V.M.Sheskidov ha’m B.N.Smirnovlardın’ ilimiy desertatsiyaları jazılg’an. Joqarıdag’ı bag’dardan tısqarı ekonom ha’m sottsiallıq geografiyanın’ basqa ma’seleleri de azba-ko’ke tekserilgen (u’yrenilgen). Tiykarınan pa’nnin’ ulıwma teoriyalıq ma’seleleri ekonom-geografiyanın’ tiykarları ha’m aktalma’seleleri Z.Akramov, O.B. Ota-Mirzaev, A.Soliev, A.Qaxmov, Sh.Azimovlardın’ islerinde ko’rilgen. Sanaat geografiyası boyınsha Sh.N.Jalilov, A.Xamilov, G.Xalmatov, N.Sultanov, İ.Sadikov ha’m Yu.Mamatkulov, Salamov, M.Toirov, M.G’opurov, F.Abidov, S.Xaydarov, V.Kamalov, Axmadaliev L., Erdopov X., Mirzaaxmedov, L.Karimbaevlar tekseriw alıp barg’an. Bo’lek uuamoyat ha’m kishi territoriyalar xojalıg’ı F.Miqminov, Z.Tog’aev, K.Gadoev ha’m basqa ilimpazlar islerinde o’z ko’rinisin tapqan. Xalıqqa xızmet ko’rsetiw medetsina izertlewler, turizm ha’m ilimiy tekseriwler geografiyası respublikamızda birinshi ma’rte M.Nazarov, N.Kamilova X.Nazarova, G.Bekbulatova, M. Usmanovlar ta’replerinen u’yrenilgen.
Ha’zirgi waqıtta O’zbekistanda az-da ekonom ha’m sotsial geografiya milliy ha’m regional orayları ilimiy bag’darı ha’m mektepler payda bolmaqta. Bunday oray ha’m bag’darlar u’lken ilimiy potentsialına iye bolg’an Tashkentten tısqarı Namangan, Samarqand, Termiz, Ferg’ana ha’m Qarshı qalalarında da ju’zege kelmekte.
İlimiy da’rejege iye bolg’an ekonom-geograflar ha’zirgi waqıtta O’zbekistan Milliy Universitetinde (A.Soliev, A.Qayumov, M.Nazarov, N.Kamilova N.Nazarova, S.L.Yanchukk, Z.Tajiev,).
Tashkent Ma’mleketlik pedagogika universitetinde (Z.Raymjanov, B.Mirtursunov) Tashkent ekonomika universitetinde (T.Jumaev).
Tashkent finans insititutında (X.Salimov, Sh.Azimov, Z.Abdalova). Samarqand Ma’mleketlik universitetinde (N.Mamatqulov, M.Qadirov, X.Xalieva, M.Usmanov), No’kis ma’mleketlik universitetinde (G.Xodjaeva, G.Bekbulatova), No’kis pedagogikalıq institutlarda (E.Umarov), Qarshı Ma’mleketlik universitetinde (L.Erdanov), Urgenish Ma’mleketlik universitetinde İ.Atajanov, Namangan Ma’mleketlik Universitetida (T.Mailovaev, S.Xaydarov, Sh. Jumaxanov, X.Mirzaxmetov, M.Maxmudova), Fergana Ma’mleketlik universitetinde (Ya.Axmedaliev), A’ndijan ma’mleketlik universitetinde (M.Mamaxanov, G.Qadirov), Gulistan Ma’mleketlik universitetinde (M.Nurnazarov L. Qarshıbaeva, K.Xidiraliev), Jizzax pedagogika institutında (K.Qurbanov), A’ndijan Muxandislik ekonomika institutında (A.Xatamov) xızmet etpekte.
Ekonomlıq ha’m sotsiallıq geografiyanın’ peretspektivadag’ı rawajlanıwı ha’m wazıypaları en’ a’weli O’zbekstan respublikanın’ bazar qatnasıqlarına o’tiw da’wirine jergilikli mashqalardan kelip shıg’adı. Mısalı, jan’a ekonomalıq baylanıslarg’a da’wirge o’tiw da’wirinde (sha’rayatında) islep shıg’arıw ku’shlerin jaylastırıw ma’mleketlikti ekonomikalıq rayonlastırıw ha’m onın’ regional siyasatın ilimiy jaqtan jaratıw sanaat ha’m awıl-xojalıq geografiyası mu’likshiliktin’ tu’rli formalarına esapqa alg’an halda analiz etiw qospa ha’m kishi karxanalar erkin ekonomikalıq ornı investitsiya orayı, qurılıs, transport, sırtqı ekonomikalıq baylanıslar geografiyasın u’yreniw.
Respublika jer-suw mineral ishki zat ha’m basqa ta’biyiy resurlarg’a ekanomikalıq jaqtan baha beriw tiykarg’ı bag’darlar esaplandı. Sonday-aq geografiyalar ma’mleketimizdin’ g’a’lle (dan), neft ha’m jol g’arezsizligine erisiwdegi ma’selelerinin’ sheshimine ekonomikalıq tu’rli tarmaqlarına u’yreniwge ha’m o’zlerinin’ mu’na’sip xızmetin qosıwları lazım.
Ekonomikalıq-sotsiallıq ma’seleler tuwrasında xalıq ha’m miynet resurlarının’ territoriyalıq quramı, tu’rli u’lkenliktegi qala aglomeratsiyaları, urbanizatsiya da’rejesin u’yreniw, sawda marketing ha’m territoriya basqarıw (menejmet) xalıqqa xızmet ko’rsetiw tarawları geografiyası boyınsha izertlewler ko’lemin ken’eytiriw, ta’biyattan paydalanıw ha’m islep shıg’arıwdı territoriya sho’lkemlestiriwdegi ekologik ma’seleler. Xalıq migratsiyası ha’m basqa temalar tekseriw kerek ha’zirgi waqıtta, awıl orınlarının’ ekonomikalıq-sotsiallıq rawajlanıw bul orınlarda ekonom infostruktura tiziminin’ rawajlanıwına tiyisli izertlewlerdin’ a’hmiyeti joqarı.
Pa’nimizdin’ du’nya talabına mas ta’rizde rawajlanıw ha’m onın’ tolıq sotsiallıq geografiya bolıp qa’liplesiwinde sottsial ma’selerdin’ terretoriyalıq ta’replerin u’yreniw tiykarg’ı wazıypalardan esaplanadı. Xalıqtın’ jasaw sha’riyat ha’m ta’rizi, urip-a’detleri minez-qulqı geografiyası pa’n, rekreatsiya turizm, din, meditsina ha’m jınayatshılıq geografiyası solar qatarınan, Bunday izertlew satsiyalogiya, psixologiya tariyx ettsologiya, huxıqtanıw ha’m demografiya pa’nleride ko’leminde bejeriledi.
O’zbekstan Respublikasının’ mustaqılıqqa erisiwi onın’ suveren ma’mleket sıpatında o’zine muna’sip orın alıwı siyasiy geografiyag’a baylanıslı ma’selelerde de ku’n tartibne qoydı. Ma’mleketin’ shet ma’mleketler menen muna’sebeti, onın’ turli ma’mleketler ara regional sho’lkemdegi qatnasıg’ı mamuriy terretoriyalıq du’zilisi miliy paytaxt-Tashkenttin’ siyasıy funktsiyaları ha’m diplomatik baylanısları a’skeriy ha’m elektoral geografiya kibi ma’seleler ken’ u’yreniwi za’rur. Sonın’ menen birge pa’n tarixı ha’m tariyxıy geografiya xalıqaralıq turizmge say izertlewlerdi de alıp barıw maqsetke muwapıq boladı.
Joqarıda qısqasha ko’rip shıg’ılg’an pa’n tarixınan ma’lim bolıwına ekonomikalıq ha’m sotsiallıq geografiya respublikamızda u’lken joldı basıp o’tken, biraq onın’ teoriyalıq ha’m a’meliyabırayın ken’ ko’lemde rawajlanıwı tiykarın g’aresizlik da’wirine tuwra keledi. Sonlıqtan bul da’wirde
1. Ekonom geografiya pa’ninin’ a’meliy a’hmiyeti ku’sheymekte. Sonnan bul pa’n wa’killeri g’a’rezsiz ma’mleketimizdin’ regional siyasatın a’melge asırıwda demografik protsesslerdi basqarıw ha’m boljaw qılıwda, milliy ekanomika ha’m sotsiallıq tarawlardı aymaqlıq sho’lkemlestiriw ma’selerinde salmaqlı islerdi orınlamaqta.
2. Ekanom geografiya frontal rawajlanıwı onın’ integratsion, potentsiallınan tolıg’ıraq paydalanıwg’a ken’ imkaniyatlarg’a jarattı, pa’nnin’ ja’nede sotsiallasıwı, siyasıy, ekologik, tarixıy bag’darlarg’a u’lken a’hmiyet berdi. Bulardın’ na’tiyjeminde ekanom ha’m sattsiyal geografiya sotsial geografiyag’a aylanadı.
3. Sotsial geografik izertlewlsherdi zaman talabı bazar qatnasıqlarına mas halda alıp barıwda O’zbekistan Milliy Universiteti, Tashkent Ekanomika universiteti, Tashkent finans insitutı Namangan, Samarqand Termiz ma’mleketlik universiteti alımları O’zbekistan geografiya ja’miyeti, Ja’miyetlik pikir orayı xızmetkerleri u’lken ha’m salmaqlı.
4. Sonın’ menen birge g’a’resizlik ha’m bazar qatnasıwlarına o’tiw sotsiallıq geografiyanın’ (fundament) ma’selelerin ja’nede teren’irek ha’m anıg’ıraq u’yreniwdi talap etpekte. Tiykarnan bul da’wirde islep shıg’arıwdın’ jaylastırıwdı ta’rtipke salıwda ha’m basqarıwda, sottsiyal ha’m demografik protsessler,tu’rli regonlarda miynet bazarın rawajlanıw ha’m tezletiw geoekologik ma’selerdi sheshimin ilimiy ta’repten da’liylep beriw u’lken a’hmiyetke iye.
5. Ta’biyiy resurslarının’ ma’mleket milliy ekonomikasın bekkemlew maqsetinde muapıq paydalanıw ekologik ma’selelerge bag’ıshlang’an qatar ilmiy a’meliy konferentsiyalar o’tkizildi. Sotsiallıq geografiyanın’ tu’rli ma’selelerine tiyisli ma’mleketlik yag’nıy o’zbek tilinde monografiya oqıw qollanba ha’m sabaqllar lektsiya temaları baspada shıqtı.

6. 
   Sotsiallıq geografiyanın’ basqa pa’nler menen baylanısı ku’sheydi, bul pa’n qatarına kiriwshi tarawlar oqıw orınlarının’ qatar fakultetlerinde oqılmaqta.
   

7. O’zbekstan alımları ha’m ilimiy mekteplerinin’ Orta Aziya ha’m de Qazaqstan respublikaları MDX ma’mleketler ma’pi, abroyı, olar menen milliy kadrlar respublikanın’ tu’rli sho’lkemlerde xızmet ko’rsetip kelmekte. Bul bolsa ekonom (sotsialıq) geografiyanın’ u’lken potentsiallın, integrattsion imkaniyatlarınan derek beredi.


Sorawlar ha’m tapsırmalar
1. O’zbekistanda ekonomikalıq geografiya pa’n bag’darı sıpatında qashan payda bolg’an ha’m onın’ neler menen baylanıslı boladı.
2.Respublikamızda ekonomikalıq ha’m sotsiallıq geografiya pa’ninin’ qaysı bag’darı jaqsıraq rawajlang’an
3. Ekonom geograflar geografiyası haqqında nelerdi bilesiz.
4. Respublikada ekonomikalıq ha’m sotsialllıq geografiyası pa’ninin’ rawajlanıwda qaysı mashqalalar bar.
5. Siz ekonom ha’m sotsiyal geografiyası qaysı tarawına qızıg’asız. Tiykarlap berin’