Berdaq atíndaǵ

Qadaǵalaw ushın sorawlar

1. 
   Kelbetliktiń leksia-grammatikaliq ózgesheligin kórsetiń.
   
2. 
   Sapalıq hám qatnaslıq kelbetlik dep ne ushın aytamız?
   
3. 
   Kelbetliktiń dárejeleri
   
4. 
   Kelbetliktiń atlıqlasıwın túsindiriń.
   

Ádebiyatlar

1. 
   Маслов. Ю.С. Введение в язокознание. Москва. 1987.
   
2. 
   Da’wletov A., Da’wletov M., Qudaybergenov M. Ha’zirgi qaraqalpaq a’debiy tili. Morfologiya. No’kis, 2010.
   
3. 
   Ҳәзирги қарақалпақ әдебий тилиниң грамматикасы. Сөз жасалыў ҳәм морфология. Нөкис, 1994.
   

21-tema. Sanlıq


Joba:

1. 
   Sanlıqtıń morfologiyalıq ózgeshelikleri.
   
2. 
   Jay hám qospa sanlıqlar
   
3. 
   Sanlıqtıń mánisi boyınsha túrleri.
   
4. 
   Esaplıq hám qatarlıq sanlıqlar
   

Tayanısh sózler-sanlıq, sanlıqtıń morfologiyalıq ózgeshelikleri, sanlıqtıń mánisi boyınsha túrleri.

Belgili bir muǵdardı yamasa zattıń, qubılıstıń sanın, shamasın, qatarlıq tártibin bildiriwshi sóz shaqabı. Ol ayırım sóz sıpatında jeke qollanılǵanda uluwma abstrakt túsinikti ańlatadı. Onıń mánisi zat yamasa qubılıstı sanı jaǵınan anıqlap kelgende konkretlesedi. Qaraqalpaq tilinde sanlıq mánisinde qollanılatuǵın sózlerdiń sanı sheklengen, olar tiykarǵı jigirma túbir sózden ibarat: bir, eki, úsh, tórt, bes, altı, jeti, segiz, toǵız (birlikler), on, jigirma, otız, qırıq, eliw, alpıs, jetpis, seksen, toqsan (onlıqlar), júz, mıń.

Sanlıqtıń morfologiyalıq ózgeshelikleri. Sanlıqlar basqa sóz shaqaplarınan jasalmaydı. Sanlıq ózine tán forma jasawshı affikslerine iye. Olar arqalı sanaq sanlıqlardan sanlıqtıń basqa mánilik túrleri jasaladı. Sanlıqlar qurılısı boyınsha jay hám qospa bolıp bólinedi.
1. Jay sanlıqlar. Olar ekige bólinedi. a) Túbir sanlıqlar – tek bir túbir morfemadan ibarat bolıp, qurılısı jaǵınan basqa morfemalarǵa ajıratılmaydı: úsh, tórt, jeti, on hám t.b. b) Dórendi sanlıqlar – túbir sanlıqlarǵa hár qıylı affikslerdiń jalǵanıwı arqalı jasaladı: úshew, jigirmalaǵan, jetinshi hám t.b.