Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq Mamleketlik Universitetiniń

Jádidshiliktiń tiykarģi ideya hám maqsetleri;

• 
  Túrkstandi orta ásirlik, feodalliq eki diniy ùrp-ádetlerden azat etiw;
  
• 
  "Usuli qadim"di biykarlap úlkeni, xaliqti, milletti rawajlaniw jolina shîģariw;
  
• 
  Milliy mámleket quriw;
  
• 
  Konstitutsiyaliq, parlament basqariw usilindaģi azat hám abat jámiyet quriw;
  
• 
  Túrkiy tillerge mámleket tili dárejesin beriw;
  
• 
  Milliy pul birligin hám milliy armiya dúziw.
  

• 
  Alģa ilgeritiwshilerdiń qaraslarinda hayal-qizlar bilim aliw máselesi ayriqsha orin tutqan. Jádidler islam bilimli boliwdi qálegen hayallarģa tosqinliq etpeydi, deo atap ótti. Islam ilim úyreniwdi er adamlarģa da, hayallarģa da pariz dep esaplawinan kelio shiqqan halda, jadidlat er hám qiz balalardi birge oqitiwda baslamashi boldi. Jadidshilik ideyalari wákilleriniń tiykarģi jumislari aģartiwshiliqtan baslanģan bolsa da, olardiń tásiri Túrkstandaģi milli-azatliq háreketlerindegi ideyaliq basshilari sipatinda áhimiyetli orindi tutti.
  
• 
  Siyasiy mániste aģartiwshiliq xaliqti azatliqqa alip shiģiw hám milliy mámleketshilik ideyalarin alģa súriw menen túsindiriledi. Túrkstan aģartiwshilari jawizliq, bilimsizlik, madeniyasizliq, fanatiklik, diniy dogmani insan azap-uqibetleriniń tiykarģi sebepleri dep túsindiredi. Olar patsha jeke húkimdarliģina qarsi gúresti, siyasiy erkinlik hám hám insan huqiqlarin jaqlap shiqti. Hártúrli mekteplerde aģartiwshiliq háreketleri ózine tán, milliy ózgesheliklerge iyr bolip ortaliq tárepleri de bolģan. Bul tárepler jadidler háreketinde kórindi. Atap aytqanda, olar bar dúzim, oniń ekonomikaliq, jámuyetlik hám huqiqiy tarawindaģi, barliq unamsiz kórinislerine hám kemshililerine qarsi gúresiw, bilimlendiriw erkinlik, turmistiń insaniy-madeniy táreplerin qáliplestiriw, olardi qollap-quwatlaw hám qorģaw, ruwxiy hám ádep-ikramliq normalarin jetilistirw, xaliq massasi máplerin qorģaw, xaliq abadanshiliģin asiriwģa shin kewilden umtiliw jolinan bardi.
  
• 
  1917-jildiń basinda Túrkstanda júz berip atirģan tariyxiy ózgerisler qatarinda jergilik watandi súyiwshi hám aldinģi qatardaģi kúshlerdiń bolajaq soqliģisiw jedelli gúresler aldinan birlesken sayin umtiliw basim bolip bardi. Jergilikli tiykarģi xaliqtiń kópshiligu de Evropali siyasatshilar, partiya ģayratkerleriniń izinen emes, al jadida jol basdhilari jolinan uyimlasqan halda bardi. Buniń ushin abiroyli siyaiy shólkem dúziw zárúrligi tuwildi. Nege degende usinday shólkem ģana bolajaq úlke milliy hákimiyatiniń birde-bir abiroyli, wákillikke iye organi bola alatuģin edi.
  
• 
  1917-jil 14-martta Tashkentte jadid ģayratkerleri baslamasi menen fúzilgen "Shóroyi Islamiya" usinday shólkemlerden biri boldi. 15 adamnan ibárat basqariw quramina Munnavvarqori Abdurashidaxanov basshiliq etti. Bul shólkem musilman xalqiniń wákillike iye organi bolip oniń erkin bildirdi, máplerin qorģadi. Úlkeniń hár túrli orinlarinda "Shoroyi Islamiya"niń tómengi bólimsheleri dúzilip, olar jergilikli xaliq arasinda qizģin jumis júrgizdi.
  
• 
  Túrkstan milliy ģarezsizligi ushin gúreske bel baylaģan hám áwel bastan "Shoroyi Islamiya" tásirinde bolģan ulamalardiń bir bólegi áyyemgiler dep atalatuģin edi hám avtonomiya talabina qarsi shiqti. Bul jaģday 1917-jil iyun ayinda áyyemgiler "Shoroyi Islamiya" menen úzil-kesil baylanidti úzdi.
  
•