Berdaq atinda

Qadaǵalaw ushın sorawlar

1. 
   Til ne ushın jámiyetlik qubılıs dep ataladı?
   
2. 
   Til haqqında nızam qashan qabıl etildi?
   
3. 
   Álipbe degenimiz ne?
   
4. 
   Qaraqalpaq jazıwı qanday tariyxıy basqıshlardı bastan keshirgen?
   
5. 
   Latınlastırılǵan qaraqalpaq álipbesinde qanlay ózgerisler bar?
   

Ádebiyatlar
1. Баскаков Н.А. Краткая грамматика каракалпакского языка. Турткул, 1931.
2. Молов С.Е. Заметки о каракалпакском языке. Нукус. «Каракалпакстан», 1966.
3. Поливанов Е.Д. Некоторые фонетические особенности в каракалпакском языке. // Труды Хорезмский экпедиции. Тошкент, 1933.
4. Дәўлетов А. Ҳәзирги қарақалпақ тили. Фонетика. Нөкис, 1999.
5. Da’wletov A. Til bilimi tiykarları. No’kis, 2013.


2-tema. Fonetika. Dawıslı sesler hám olardıń klassifikaciyası


Joba:

1. 
   Ses – til birligi si’pati’nda.
   
2. 
   Fonema tu’sinigi.
   
3. 
   Dawi’sli’ seslerdin’ tu’rleri.
   

Tayanısh sózler – ses, fonema, fonetika, dawıslı sesler, dawıssız sesler.

Jámiyette eń zárúrli hám oǵada áhmiyetli xızmetti – adamlar ortasında qarım-qatnas jasaw quralı wazıypasın atqaratuǵın til seslerden quraladı. Tildiń ómir súriwi, jasawı sesler arqalı bolatuǵınlıǵı, adamzat tiliniń áwelden-aq seslik til bolǵanlıǵı, oylawımızdıń shınlıqqa aylanıwı til arqalı, til sesleri arqalı iske asatuǵınlıǵı ilimpazlar tárepinen tolıq dálillengen. Tildiń usı seslik tárepi hám seslerge baylanıslı bolǵan túrli qubılıslar til biliminiń fonetika tarawında izertlenedi. Tildegi seslerdiń jasalıwın hám esitiliwin, seslerdiń qurılısın, túrli seslik nızamlardı (singarmonizm, seslerdiń almasıwı, qısqarıwı, túsip qalıwı hám t.b.), tildiń buwın qurılısın, pát normasın, intonaciyasın fonetika ilimi izertleydi. Sonday-aq sózlerdiń durıs aytılıwı hám jazılıw qádeleri de fonetikaǵa baylanıslı máseleler bolıp tabıladı.

Sesler sóz ishinde aytıladı. Seslerden sózler quraladı. Tilimizdegi sóz quraytuǵın sesler fonema dep ataladı. Sesler tildiń eń kishi bólegi bolıp, olar máni ayırıwshılıq qásiyetke iye boladı. Máselen, tas, jas degen sózler úsh sesten – fonemadan (t, a, s, j, a, s) quralǵan. Bunda máni ayırıwshılıq qásiyet birinshi sózde t sesinen, ekinshi sózde j sesinen belgili boladı. Demek, bul sózlerdi bir-birinen t, j sesleri arqalı ayıramız.
Tilimizdegi sesler eń dáslep dawıslı hám dawıssız sesler bolıp eki toparǵa bólinedi.