Берда3 атында2ы №ара3алпа3 М1млекетлик университети

4. Немец классик философиясы. (XVIII-XIX 1)

Немец классикалы3 философиясы прогрессивлик буржуазиялы3 философияны4 ра7ажланы7ыны4 е4 жо3ар2ы жетискенлиги болып табылады. Бул фил-4 баслы 71киллерине Кант, Фикте, Шеллинг, Гегель 81м Фейербахлар киреди.

Олар немец классикалы3 идеализмини4 д6зи7штлер 81м ра7ажландыры7шылар болып табылады. Ал Фейербах усы фил-яда2ы мат-змни4 е4 ири 71кили болып саналады. Немец классикалы3 фил-ясында социаллы3 прогрессти4 81м еркинликти4 к5плеген гуманистлимк идеялары с17леленеди. Олар буннан кейинги фил-яны4 ра7ажланы7ына 5з т1сирин тийгизди.
Немец классикалы3 фил-я 5з д17ири ушын тарийхый жа3тан прогрессив бол2ан немец буржуазиясыны4 (идеологиясы) к5з-3арасы. Бул философия XVIII 1сирди4 а3ыры XIX 1сирди4 басында Германияда2ы капитализмни4 ра7ажланы7ыны4 5зине т1н 5згешелик жа2дайларын, сондай-а3 Европаны4 ана2урлым ра7ажлан2ан еллериндеги усы 7а3ытта болып 5ткен 6лкен социаллы3 экономикалы3 илгериле7ди с17лелендирип берди. Немец классикалы3 философиясыны4 пайда болы7ыны4 халы3-аралы3 ш1ртлери болып, феодаллы3 ж1мийетти4 ж1мийетлик 3атнасы3ларыны4 сына7 процесси болып есапланады. Бул процесс 1де7ир 3ыс3а тарийхый д17ир ишинде болып 5тти 81м ж1мийетлик ра7ажланы7ыны4 революциялы3 диалектикалы3 характерин тапты. Сол а3ытта2ы Германия, Англия менен Франция2а 3ара2анда феодаллы3 б5лекленген ел болып саналды, оны4 бул жа2дайы немец хал3ыны4 экономикалы3 81м м1дений ра7ажланы7ына тос3ынлы3 жасады. Германияны4 а78алыны4 усы 5згешеликлери немец классикалы3 философиясыны4 ра7ажланы7ына 5з т1сирин тийгизди.
Немец м1млекетлеринде диний обскурантизм, провинциаллы3 шеклени7шилик 6стемлик етти. Буржуазия п6ткил ел к5леминде бирикпеген еди, феодализмге 3арсы г6ресету2ын у3ыплы бир класс ретинде шы3пады, соны4 ушында оны4 нызамлылы2ы избе-из болмады. Германияны4 ра7ажланы7ыны4 усы 5згешеликлери немец классикалы3 философиясында а3ыл менен ой2а алын2ан, спекулятивлик, идеалистлик формада 5з к5ринисин тапты, демек сол 7а3ытты4 социаллы3 экономикалы3 жетискенликлери с17леленди. Бира3та XVIII Францияда2ы, XVIII 1сирди4 а3ыры XIX 1сирди4 басында2ы Германияда2ы сиясий а7дарыспа3лар фил-яда2ы бурылыс3а алып келди. Германияда2ы усы философиялы3 а7дарыспа3ларды4 бас 71киллери болып немец философиясыны4 классиклери саналды.
Немец философиясыны4 теоретикалы3 дереклери болып тек илимий философиялы3 д1ст6рлер, 1сиресе диалектикалы3 ба2дарлар есапланбастан, ал адамзатты4 5ткендеги философиялы3 ра7ажланы7ыны4 е4 ири жетискенликлери, тап 1ййемги 7а3ыттан баслап XVII-XVIII 1сирлерди4 англичан 81м француз билим бери7 философиясы да саналады.
Нем.класс. фило.4 теоретикалы3 дереги болып XVIII 1сирди4 а3ыры- XIX 1сирди4 басында2ы табият таны7 есапланады. Немец классикалы3 фил-4 1сиресе Гегель системасыны4 д6зили7ине белгили т1сирин англичан сиясий экономикасы тийгизди.
Нем.к. фил-4 теоретикалы3 дереклерине адамзатты4 со2ан шекемги ру7хый ра7ажланы7ыны4 е4 ири жетискенликлери, 1сиресе француз 81м немец билимлендири7ини4 идеяллы3 мийраслары Декартты4, Спинозды4, Лейбницаны4 рационализми фил-яда2ы материалистлик ба2дар (Бэкон, Гоббс, Спиноза, Гассенди) болды. Нем.к. фил-сы барлы3 тийкар2ы фил-ялы3 а2ымлар менен:
-дуалистлик (Кант)
-субъективлик идеалистлик (Фихте).
-объективлик идеализм (Шеллинг, Гегель)
-материализм менен (Фейербах) толы3 с67ретленип к5ринип турады.
XVIII 1сирди4 80 жылларынан баслап Англияда, Францияда 81м Германияда физика 81м химия ра7аж-на баслады, органикалы3 т1биятты 6йрени7 ал2а илгериледи. Электирлестири7 ра7-ды. Электрлестири7 менен химиялы3 процесслер аасында2ы байланыс т6синдирим басланды. Математика саласында2ы жа4алы3лар процесслерди4 аны3 санлы3 к5ринисинде берили7ине м6мкиншилик берди. №оршап тур2ан орталы3 пенен организмни4 ра7ажланы7ыны4 байланыслылы2ы ту7ралы Ламарк т1лийматы, астрономиялы3, геологиялы3, эмбриогогиялы3 теориялар сондай адамзат ж1мийетини4 ра7ажланы7 теориялары буларды4 81ммеси 3атал 81м з1р6рли т6рде 8а3ый3атлы3ты били7ди4 теориясы менен методы сыпатында ра7ажланы7 идеясын биринши орын2а 3ойды.
Немец фи-ны4 классиклерини4 к5з-3арасларыны4 81р 3ыйлылы2ына 3арамастан бир п6тин фил-4 ра7ажланы7ыны4 5з алдына б5лек бас3ышы болып табылады, 5йткени бул фил-яны4 барлы3 системалары логикалы3 т6рде биринен-бири келип шы2ады.