Берда3 атында2ы №ара3алпа3 М1млекетлик университети

Тема q0. Социаллы3 философиялы3 п1н. Ж1мийетти органикалы3 анализле7
Жобасы (wл+wс=rс)

q. Социаллы3 философияны4 п1ни

w. Социаллы3 философияны4 структуралы3 1лементлери
e. Оны4 ра7ажланы7 логикасы
r. Ж1мийет система сыпатында
t. Ж1мийетти4 тарийхый процессии


!дебиятлар`
q. Каримов И.А. %збекстан XXI 1ир боса2асында. Н5кис, qooi
w. %збекстанны4 ж1мийетлик сиясий 81м экономикалы3 ра7ажланы7ыны4 тийкар2ы принциплери. Н5кис, qoot
e. Каримов И.А. %збекстанны4 жа4аланы7 81м ра7ажланы7 жолы. Н5кис, qooe
r. Каримов И.А. ?збекистон келажаги буюк давлат. Тошкент, qoow
t. Каримов И.А. ?збекистон буюк келажак сари. Т.,qooi
y. Каримов И.А. %збекстан XXI 1сирге умтылма3та. «Еркин №ара3алпа3стан», qu апрель qooo ж.
u. Основый философии Т.qooi
i. Фалсафа. Т. qooo
o. Рахимов И. Фалсафа. Т.qooi
q0. Бизнес ва ?збекистонда Янги муликдорлар синфининг шаклланишининг назарий ва амалий муаммолари.Т. qooy


Таяныш с5злер`

Философия, социаллы3 философия, методология, логика, детерменизм, ж1мийет, сана, реаллы3, искерлик, «Базис», «надстройка», экономика, сиясат, идеология, формация, реаль

№осымша сора7лар`

17. 
    Социаллы3 били7ди4 5згешелиги
    

w. Социаллы3 философияны4 7азыйпасы
e. Социаллы3 философияны4 ра7ажланы7 логикасы
r. Ж1мийет т6синиги, илимий-философияны4 м1ниси
t. Ж1мийетлик 3атнасы3лар т6синиги
y. Экономика 81м сиясат
u. Ж1мийет 81м идеология
i. Ж1мийетлик 5ндирис т6синиги
o. Ж1мийетлик ра7ажланы7ды4 революциялы3 81м эволюциялы3 жоллары
q0. Ж1мийетти4 ра7ажланы7 процесслери
qq. Формациялар 81м реаль ж1мийет
qw. Адамларды4 тарийхый бирликлери

Философияны4 пайда болы7ы бас3а илимлер сыя3лы адамзат тарийхында социаллы3 81м биологиялы3 орта2а бейимоеси7 81м оны 3айта 5згерти7 процессинде эмпириялы3 билимлерди4 жетикиликсизлиги менен байланыслы.

Илимни4 пайда болы7ы ушын усындай тарийхый болмыслы3 фон цивилизация2а дейинги ал2аш3ылы3ты4 цивилизация2а 5ти7 д17ири болды. Бул процесс 5зини4 еле жетилиспегенлигине 3арамастан а3ыл мийнетини4 физикалы3 мийнеттен б5лини7инен илимий билимлерди 5ндири7 менен профессионаллы3 д1режеде шу2ыллынату2ын адамларды4 айры3ша топарыны4 пайда болы7ына алып келди.
Бул процессим Шы2ыс3а 81м Батыс3а 81м байланыслы б.э.ш. i00- 81м w00 жылларды4 аралы2нда т6синдири7 арна7лы 1дебиятларда бар.
!лбетте философиялы3 илимни4 5зи де 1сирлер бойы дифференция2а ушырады 81м оны4 д6зилиси 5згерди. М1селен, тарийхый ра7ажланы7 барысында философиядан психология, формаль логика, эстетика б5линип шы3ты. Б6гингилигинде, философиялы3 билимни4 д6зилси арна7лы 1дебиятларда тийкарынан т5мендегише`
q. Болмыс ту7ралы т1лиймат (онтология).
w. Гносеология (били7 ту7ралы т1лиямат).
e. %з-ара байланыс 81м ра7ажланы7 концепциялары.
r. Логика
Социаллы3 философиялы3 билимни4 та2ы бир 18мийетли структуралы3 элементи гносеологияны4 ж1мийет таны7лы3 бир аспекти- социаллы3 били7. Ол ж1мийетлик сананы, социумды изертле7 барысында улы7ма илимий методларды 81м били7ди4 формаларфн анализлейди.
Бул контексте логика 2ана «есап3а илинбейди».
Философиялы3 ь билимни4 бул элементи к6т1 абстрактлы2ына 81м универсаллы2ына байланыслы социаллы3 логика деп аталату2ын айры3ша аспектине ийе емес.
Белгили, 7а3ытында Аристотель философиядай пайдасыз, бира3 оннан г5ззал илим жо3 деген еди. Пикирди4 субъективлигине 3арамастан, онда Жан бар екенлигин бийкарла72а болмайды. Бул оны4 ат3арату2ын функцияларынан а3 белгили.
q. Д6нья2а к5з-3араслы3 функция.
Социаллы3 философия тутас философия сыя3лы еки тийкар2ы спецификалы3 д6нья2а к5з-3араслы3 81м методологиялы3 функциялар2а ийе.
Спецификалы2ы сонда, олар ра7ажлан2ан 81м ж1мленген т6ринде тек философия2а 2ана тийисли. Бул бойынша д6нья2а к5з-3арасты4 ек екенлигин еске т6сирип 5тейик. Д6нья2а к5з-3арас бул бизди 3орша2ан 81м т6синиклерди4 жыйындысы. Социаллы3 философияны4 д6нья2а к5з-3аарслы3 функциясын дурыс т6сини7 ушын е4 кеминде еки моментти есап3а алы7 керек.
Бириншиден, адамны4 д6нья2а к5з-3арасы илимий ма2лы7мат3а ийе болы7 н1тийжесинде 81м социаллы3 ортаны4 т1сиринде стихиялы т6рде 81м 31липлеси7и м6мкин.
Бул жа2дайларда 1лбетте д6нья2а к5з-3арасты4 бир элементлери илимий жа3тан тексерилген, ал бас3алары к6нделикли сананы4 д1режесинде ески 6рип-1детлер 81м д1ст6рлер менен араласып ж6ри7и м6мкин.
Дурыс, бирде-бир философиялы3 истема 81м 3аншама жетилген, 3аншама заманаг5й болы7ына 3арамастан индивидти4 д6нья2а к5з-3арасында ескиликли 3алды3ларын 81м адасы7ларды абсолют д1режеде болдырма72а кепиллик Бере алмайды.
А3ыры, оны4 5зини4 де булардан абсолют д1режеде Еркин болы7ы 3ыйын. Усы2ан 3арамастан тек системалас3ан философиялы3 билим 2ана бизи4 д6нья2а к5з-3арасымызда2ы «мифологиялы3» элементлерди минимум2а келтире алады.
Екиншиден, д6нья2а к5з-3арасты4 31липлеси7инде билимни4 81мме тара7лары, о3ы7 орынларында о3ытылату2ын дисциплиналар` улы7ма тарийх, психология, физика, тил блими 8.т.б. 3атнасады. Философиялы3 5згешелиги сонда, ол д6нья2а к5з-3арасты4 барлы2ын емес, ал оны4 ядросын 3урайды.
w. Методологиялы3 функция
Философиялы3 метод 8а3ый3атлылы3ты теориялы3 изертле7ге 3атнасты4 о2ада улы7ма принциплерини4 системасы.
Философияны4 тарийхында еки тийкар2ы философиялы3 метод бар. Олар` диалектика 81м метафизика.
Оларды4 айырмашылы3лары`
Бириншиден, диалектика бизди 3орша2ан д6ньяны4 3убылысларны4 81м процесслерини4 2алаба универсаль 5з-ара байланысын мойынласа, метафизика тосын байланысларды мойынлап, затларды4 5зиншелигин, автономлы2ын абсолют д1режеге к5тереди.
Екиншиден, диалектика 3убылыслар менен процесслерди4 ра7ажланы7ын сапалы3 5згерислери принципинен шы3са, метафизика барлы3 5згерислерди тек 2ана санлы3 5згерислер менен шеклейди.
:шиншиден, диалектика 31леген 3убылыс3а 81м процесске нызамлы д1режеде т1н ишки 3арама-3арсылы3лардан келип шы3са, метафизика 3арама-3арсылы3лар объектив 8а3ый3атлы33а емес, ол тек ойла7ымыз2а тийисли деп 3арайды.
Т5ртиншиден, диалектика ушын ра7ажланы7ды4 бас дереги 3убылыслар 81м процесслерди4 5злерине т1н 3арама-3арсылы3лары. Ал метафизика бул д1ректи изертлени7деги предметен сырта излейди.
Философия тарийхында диалектика 81м метафизиканы4 алмасы7 процессин т6синдиргенде оны4 илимни4 5зиндеги, е4 алды менен т1бият таны7да2ы сапалы 5згерислер менен байланыстыры7 з1р6р. Социаллы3 философияны4 методологиялы3 функция2а ийе болы7ы улы7ма философиялы3 методты4 социаллы3 философиялы3 ке4исликте 81м 7а3ытта 5злестирили7и менен байланыслы. М1селен, XIX 1сирди4 ортасында диалектикалы3 метотды4 тийкар2ы принциплери бир 3анша т1бият таны7 илимлеринде тастыйы3ланды. Ал социаллы3 философияда метафизика 86ким с6ри7ин да7ам етти.
Социаллы3 философия философиялы3 блимни4 бас3а компонентлери менен органикалы3 бирликте барлы3 ж1мийетлик, ке4ирек, п6ткил гуманитарлы3 билимлерди4 д6нья2а к5з-3араслы3 81м методологиялы3 тийкары болды. М1селен, социаллы3 философияны4 социология менен 5з-ара 3атнасы. Булай ети7имизди4 81м еки жа2дайы бар` бириншиден 1сиримизди4 y0-u0 жыллары усы м1селеге байланыслы тынымсыз дискуциялар болып 5тти. Екиншиден, бул мысал илимлерди4 гуманитариялы3, 81ттеки гуманитарлы3 емес тара7лары ушын 81м характерли.
Ескерткенимиздей а3, социаллы3 философия 81м социологияны4 ара-3арнасына байланыслы дискуссияларда 6ш т6рли к5з-3арас к5ринис тапты.
q. Социаллы3 философия барлы3 социология2а те4.
w. Социаллы3 философия социологиядан тыс3ары.
e. Социаллы3 философия социологияны4 жо3ар2ы методологиялы3 3абаты.
Социаллы3 философияны4 методологиялы3 функциясы 81мме илимлер, соны4 ишинде, т1бият таны7 илимлери ушын 81м тийисли. М1селен, бул илимлерди4 к5п 2ана методологиялы3 тийкарла7 ар3алы шешеимин табады.
Социаллы3 философияны4 статусы ту7ралы м1селеге 3айтадан келету2ын болса3, оны4 философиялы3 билим системасында2ы относителли еркинлигин бийкарла72а болмайды. Бул социаллы3 философияны4 ра7ажланы7ыны4 ишки логикасында к5ринис табады.
Енди ж1мийетлик 3атнаслар м1селесине келету2ын болса3, ол адамны4 искерлги менен байланыслы. Конкретлирек айт3анда, ж1мийетлик 3атнслар усы искерликтен ту7ынды болып, оны4 ж1мийетлик формасын 3урайды. Адамларды4 31леген 5з-ара 3атнасы, т1сири ж1мийетлик характерге ийе.
Ж1мийетлик 3атнаслар» 1детте арна7лы 1дебиятларда еки м1нисте-тар 81м ке4 м1нисте 3олланылады. Ке4 м1нисте адамлар арасында2ы 81мме 3атнаслар, тар м1нисте 6лкен социаллы3 топарлар арасында2ы тиккелей ж1мийетлик характерге ийе 3атнаслар 2ана (5ндирислик, класслар аралы3, миллетлер аралы3 81м класслар аралы3, халы3 аралы3 81м ишки сиясий экологиялы3 8.т.б.) н1рсе тутылады. «Социаллы3» т6синиги 81м сондай «Ж1мийетлик 3атнаслар т6синигини4 тар м1нисте 3олланылы7ы ж1мийетти4 подсистемалы3 31сийетин конкретлестирету2ынын есап3а алса3 (81р бир индивидти4 социум2а тиккелей емес ал, 81р 3ыйлы бирликлер 81м топарлар ар3алы ениси7и 8.т.б.), ж1мийетлик 3атнаслар 6лкен социаллы3 топарлар ар3алы 81м оларды4 81р бирини4 5з ишиндеги искерлиги процессинде пайд болату2ын 5з-ара т1сир 81м 5з-ара байланысларды4 к5п т6рли формалары. *1р бир Адам бул топарларды4 (этос, класс, классты4 ишиндеги 3атлам, бир м1млекет пухараларыны4 бирлиги 8.т.б.) 81р бирине киргенликтен ол универсал субъектив элемент, дурысында2ы сол субъект болады. А3ыры, 81р бир топар индивидлерди4 бирлигинен турады.
Ж1мийетлик 5ндирис системасына адамны4 5зини4 5ндирили7и 81м мудамы 5ндирили7и 8ём киреди.
Солай етип ж1мийетлик 5ндириске материаллы3, ру7хый 5ндирис пенен бирге адамзат родыны4 5ндирили7и де киреди. !лбетте, турмысты4 реал процессинде ж1мийетлик 5ндиристи4 бул тара7лары бир-брине 5тип отырады.
Материаллы3 5ндиристи4 структураснда бир-бири менен байланыс3ан еки подсистема бар екенлигин 81м умтылы7ымыз керек. Олар` а) 5ндиристи4 технологиялы3 усылы- адамларды4 предметлер менен 81м 5зини4 мийнетини4 3ураллары менен 5з-ара т1сир усылы 81м усыны4 тийкарында 5ндиристи4 техникалы3-технологиялы3 5згешеликлерине байланыслы оларды4 5з-ара 3атнаслары, б) 5ндиристи4 экономикалы3 усылы- 5ндири7ши к6шлер менен 5ндирис 3атнасы3ларыны4 5з-ара т1сирини4 ж1мийетлик усылы.
Ж1мийетти4 д5зими 3андай болмасын, ол ра7ажланы7ды4 3андай бас3ышында турмасын, оны4 5мир с6ри7ини4, жаса7ыны4 биринши ш1рти т1бият пенен зат алмасы7, адамларды4 а73ат3а, кийимге, тура3 жай 8.т.б. байланыслы материаллы23 талапларын 3анаатландыры7 болып табылады.
%ндир7ши к6шлер ж1мийет т1репинен 5ндирис 3ураллары, е4 алды менен мийнет 3ураллары 81м материаллы3 ийгиликлерди 5ндири7 бойынша 5ндирислик т1жирийбеге 81м усыны4 ар3асында оларды 81рекетке келтирету2ын 81м 1мелге асырату2ын адамлар.