Бекзод умаров

Табиат кучларига қарши кураш уруғ ва қабиладаги барча аъзоларнинг бирлашишини тақазо қилар эди. Меҳнат ва истеъмол коллектив ҳарактерга эга бўлгани учун жамоа аҳлоқи ҳам коллектив характерда эди. Мехнат жараёнида одамлардаги ирода, ўзаро ёрдам сингари туйғулар тарбияланар ва ривожланар эди. Меҳнат жараёнида шаклланган аҳлоқнинг одамлар орасидаги муносабатларни тартибга солиши оқибатида ҳақиқий кишилик жамияти вужудга келди. Бу жамиятда меҳнат фақат озиқ-овқат, кийим-кечак топиш воситасигина бўлиб қолмасдан, тарбиянинг ҳам қудратли воситасига айланди.

• Табиат кучларига қарши кураш уруғ ва қабиладаги барча аъзоларнинг бирлашишини тақазо қилар эди. Меҳнат ва истеъмол коллектив ҳарактерга эга бўлгани учун жамоа аҳлоқи ҳам коллектив характерда эди. Мехнат жараёнида одамлардаги ирода, ўзаро ёрдам сингари туйғулар тарбияланар ва ривожланар эди. Меҳнат жараёнида шаклланган аҳлоқнинг одамлар орасидаги муносабатларни тартибга солиши оқибатида ҳақиқий кишилик жамияти вужудга келди. Бу жамиятда меҳнат фақат озиқ-овқат, кийим-кечак топиш воситасигина бўлиб қолмасдан, тарбиянинг ҳам қудратли воситасига айланди.
• Ибтидоий жамоада хўжалик юритиш шаклларининг ўзгариши, меҳнат тақсимотининг кучайиши билан аҳлоқ ҳам ўзгариб борди. Масалан, неолит даврида одамларнинг овчиликдан дехқончилик ва чорвачиликка ўтиши уларнинг ўтроқлашиши ва янги аҳлоқий сифатларнинг пайдо бўлишига олиб келди. Ўтроқлашиш йирик-йирик қабилалар иттифоқи ва дехқончилик жамоалари пайдо бўлишига олиб келди. Дехқончилик ва хунармандчилик жамоалари асосида илк давлат тузумлари майдонга келди. Худди мана шу даврдан энг қадимги давлатлар тарихи бошланади.

• www.aim.uz

Жамоа ичида тинчлик сақлаш ва тартиб ўрнатиш зоологик инстинктларнинг аҳлоқий нормалар томонидан бўйсундирилиши айни пайтда одам ва жамиятнинг пайдо бўлиши эди. Энди инстинктга асосланган хулқ ўрнини аҳлоқий туйғу эгаллади. Аҳлоқнинг инстинктдан устун келиши одамнинг хайвонат дунёсидан ажралиб чиққанини англатарди. Лекин бу ходиса бир ёки бир неча йил давомида эмас, минглаб йиллар давомида юз берган мураккаб ходиса эди.

• Жамоа ичида тинчлик сақлаш ва тартиб ўрнатиш зоологик инстинктларнинг аҳлоқий нормалар томонидан бўйсундирилиши айни пайтда одам ва жамиятнинг пайдо бўлиши эди. Энди инстинктга асосланган хулқ ўрнини аҳлоқий туйғу эгаллади. Аҳлоқнинг инстинктдан устун келиши одамнинг хайвонат дунёсидан ажралиб чиққанини англатарди. Лекин бу ходиса бир ёки бир неча йил давомида эмас, минглаб йиллар давомида юз берган мураккаб ходиса эди.
• Неолит даврида юз берган хўжалик юритишдаги туб ўзгариш, яъни "неолит инқилоби" одам энди табиатнинг бир қисмигина бўлиб қолмай, ижтимоий мавжудотга ҳам айланганини кўрсатади. Энди одам табиийлик билан ижтимоийликнинг ёнма-ён яшовчи ходисалари эмас, балки яхлит бир бутунликка айланганини тимсоли бўлиб қолди.

• www.aim.uz