Begmuxammedov botirbek murodillayevichning bitiruv malakaviy ishi

Fuqaro mudofaasi
umumdavlat mudofaa ishlarining ajralmas, tarkibiy 
qismidir. Mudofaa ishlari tinchlik davrida va urush vaqtida aholini va mamlakat 

---

56 
xalq xo’jaligini ommaviy talofot beruvchi quroldan himoya qilish bilan bir 
qatorda dushmanning boshqa hujum vositalaridan saqlash hamda fojiali, katta suv 
toshqini ro’y bergan va zarar ko’rgan zonalarda, qutqarish hamda kechiktirib 
bo’lmaydigan qayta tiklash ishlarini olib borishdan iboratdir. 
Ommaviy qirg’in qurollari uchga bulinadi.
Yadro quroli 
eng kuchli zarba beruvchi quroldir. Uning zarba beruvchi 
omillari-zarb to’lqini, yorug’lik nurlanishi, o’tuvchi radiasiya, joylarni radioaktiv 
zararlanish va elektromagnit impulsi.
Zarb to’lqini 
(suv osti, yer osti, seyismik silkinish to’lqini) binolarni, yer 
ustidagi va ostidagi qurilmalarni, suv inshootlarini, portlarini, suzuvchi vositalarni, 
texnikalarni vayron qilish bilan bir qatorda odamlar va hayvonlarga katta zarba 
beradi. 
Yorug’lik nurlanishi
-katta yong’in chiqishiga sabab bo’ladi, terini kuydiradi, 
odamlar va hayvonlarning ko’zlarini ko’r qiladi. 
O’tuvchi radiasiya
- portlash zonasida odamlapr va hayvonlarga ta’sir qiladi, 
ularda har xil
 
darajadagi nurlanish kasalligiga sabab bo’ladi. 
Ximiyaviy qurollar 
deb zaharlovchi moddalarga (ZM) aytiladi. O’simlikni 
ximiyaviy zaharlash uchun ishlatiladigan moddalar, qurilmalar, ham shunga kiradi. 
Ximiyaviy qurol tashqi muxitni odamlarni, hayvonlarni, texnikani, oziq-ovqatni, 
yem-hashakni, o’simliklarni yalpi zaharlash maqsadida, shuningdek, shaharlar halq 
ho’jalik obyektlarini vayron qilish hamda fuqaro mudofaasi (FM) kuchlarining 
harakatini qiyinlashtirish. maqsadida ishlatiladi.
 
Ximiyaviy qurolning zararlovchi asosini zaharli modda tashkil qiladi. 
Ximiyaviy qurolning asosiylaridan biri nerv sistemasini shol qiluvchi zaharli 
moddadir. Bunday moddani odam va hayvon nafas yo’li orqali yoki ovqat, yem-
hashak va suv iste’mol qilganda organizmga kirishi teriga tushishi mumkin-juda 
og’ir holatga duchor qiladi, hatto o’limga ham olib keladi. Zaharli moddalardan 
zarar qo’rgan maydon nihoyatda katta bo’lishi mumkin. Dushman tomonidan 
ximiyaviy qurol qo’llanilganda zararlangan va zaharli modda tarqalgan zonalar 
hosil bo’ladi.

---

57 
Bunday murakkab sharoitda GM si ishlari o’tkazish ancha murakkablashadi. 
Ximiyaviy zararlangan zona va zaharlangan manba ikkilamchi omillardan ham 
paydo bo’lishi mumkin. Bunday ahvol kuchli zaharli moddalar ishlab chiqaradigan 
yoki ulardan ishlab chiqarishda foydalanadigan sanoat korxonalarida yuz 
beradigan avariyalar natijasida ham sodir bo’ladi. 
Dushman ximiyaviy qurol ishlatgan joy 
ximiyaviy zaharlangan zona 
(rayon) 
deyiladi, bunday zona havodan zaharlash quvvatiga ega bo’lgan ZM yog’ishidan 
ham hosil bo’lishi mumkin. Ximiyaviy qurolning miqdori va xarakteriga qarab 
zararlangan maydonlar bir yoki bir necha bo’lishi mumkin.