Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

-t (-at/-et, -yt/-it, -ut/-üt)
: ýomut, baýat, goňrat, alat, goçat, merkit, 
orsut, saýat, ürküt, arlat, maňgyt, türküt we ş.m. 
Süýt (asly süý), ganat, 
ýigit, çigit (çigmek sözünden), ilat, ýaşyt, bulut
ýaly adaty sözlerde-de bu 
goşulma duş gelýär.
-k (-ak/-ek, -yk/-ik)
: abşak, aryk, badak, gowak, gutak, gyzyk, 
gynyk, gyryk, köwek, salak, saryk, temek, türk, uwak, çatrak, şamak 
we ş.m. Bu goşulma 
aldyk (aldy-k), geldik ýaly işliklerde we dyrnak, 
toýnak, barmak, aýak, ýaňak, dodak, gabak, gulak, tirsek, topuk, goltuk, 
bilek, emjek
ýaly köplügi ýa-da ikiligi bildirýän aýry-aýry sözlerde hem 
saklanyp galypdyr.
-l (-al/-el)
: badal, gutal, gagşal, depel, şagal we ş.m.
-m (-ym/-im, -um/-üm)
: gutam, gögem, otam, ögem, tekem, çulum, 
şaýym, erdem we ş.m. Ýene-de deňeşdiriň: 
üçem (çaga), dördem.
Ýokarda sanalan köplük ýa-da jem goşulmalarynyň aglabasy 
häzir ulanyşdan galypdyr, olara diňe aýry-aýry sözleriň, esasan hem 
etnonimleriň düzüminde duş gelmek bolýar. Bu ýagdaý dilimiziň 
taryhyny öwrenmekde tire-taýpa atlarynyň juda ähmiýetli çeşmedigine 
ýene bir gezek güwä geçýär.
ABDALLAR
Abdallar iňňän gadymy taýpalaryň biridir. “Türkmen sowet 
ensiklopediýasynyň” (TES) 1-nji tomunda ýazylyşyna görä, XIX asyra 
çenli olar özbaşdak taýpa bolup, soňra türkmenleriň çowdur taýpalar 
birleşmesiniň düzümine goşulyp gidipdirler. Häzirki döwürde Daşhowuz 
welaýatynyň Kalinin, Telman, Daşhowuz raýonlaryndaky abdallar 
çowdur taýpasyny hasyl edýän bäş urugyň biri hasaplanýar. Çärjew 
oblastynyň Hojambaz raýonynyň Mekan, Kerki raýonynyň Gowak 
obalaryndaky abdallar bolsa ärsarylaryň abdal urugyny emele getirýärler. 
Emma Astrahan oblastynyň Funtowo—1 we Funtowo—2 obalarynda, 

---

17
şeýle-de Stawropol ülkesiniň Ipatowo, Türkmen, Blagodarnenskoýe, 
Arzgir, Neftekumsk raýonlarynda ýaşaýan abdallar özbaşdak taýpalygyny 
saklaýarlar, ýöne olar hem çowdur we igdirler bilen goňşulykda ýa-da 
gatyşyp ýaşaýarlar. Abdallar diýen taýpa we urug atlary gazaklaryň, 
başgyrtlaryň, özbekleriň (lakaýlaryň) düzüminde-de duş gelýär. Gazak 
alymy M.S. Mukanowyň pikirine görä, gazak we türkmen abdallarynyň 
aslynda bir kökden emele gelip, olar gazaklara türkmenlerden geçipdirler. 
Owganystanda-da abdallar bar, hatda dürräniler dinastiýasyny emele 
getiren hökümdarlaryň hem asly abdal eken.
Abdallar munça giň territoriýa nädip ýaýradylarka? Olar asyl köki 
nireden?
Bu sowallara jogap bermek üçin, gadymy taryhyň jümmüşine 
aralaşmagymyz zerur. Taryhçy alymlaryň aglabasy abdallary geçmişde 
güýçli döwletiň düýbüni tutan eftalitleriň galyndylary hasap edýärler. 
Gadymy taryhy çeşmeler, şeýle-de görnükli taryhçylar (meselem, W.W. 
Bartold) eftalitlere