Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

BEGENJALY
Balkan welaýatlaryndaky ýomutlaryň düzüminde 
begenjalylar
diýen tire bar. Bu tire XVIII asyryň ortalarynda Begenjaly diýen 
serkerdäniň töweregine ýygnanan ilden döreýär. Bu topara ilki 
Begenjaly 
ili,
soňra hem diňe 
begenjaly
diýen at galýar.
Eýsem, uly tirä adyny geçiren Begenjaly kim? Ol XVIII asyryň 
ortalarynda Gürgen ýomutlaryna serkerdelik edýär, öz ýegeni,
gajarlaryň serkerdesi Muhammet Hasan han bilen birlikde Nedir şanyň 
Astrabatdaky we Mazanderandaky dikmeleriniň garşysyna gozgalaň 
turuzýar. Gozgalaň ýeňilýär. Begenjaly beg we Muhammet Hasan han 
6 müň goşuny bilen Hywa ýomutlarynyň içine baryp, 1744—1745-nji 
ýyllarda Nedir şanyň Hywadaky dikmesi 
Alyguly
hanyň garşysyna 
ýomutlaryň alyp baran göreşlerine ýolbaşçylyk edýärler. Nedir şanyň 
häkimiýeti dagandan soň, 1759-njy ýylda Begenjaly türkmenleriň Hywa 
hanynyň zulmuna garşy eden gozgalaňlaryna baştutanlyk edip, aldym-
berdimli söweşleriň ençemesine gatnaşypdyr.
Bu şahsyň ady diňe bir tirä däl, eýsem Şagadam we Daşhowuz
aralykdaky, Çagyl posýologynyň ýakynyndaky uly gyrlaryň birine-de 
dakylypdyr (Begenjalygyr).
BEKDILI, BEG
Beg, begler
diýen urug we tire atlary türkmen taýpalarynyň 
ählisinde diýen ýaly duş gelýär. Olar tirebaşynyň beg diýen tituly bilen 
baglanyşykly dörän atlardyr.
Häzir diňe gökleňleriň düzüminde tire ady hökmünde saklanan 
bekdili diýen söz orta asyr ogyz-türkmenleriniň 24 esasy taýpasynyň 
biriniň ady hökmünde ulanylypdyr. Mahmyt Kaşgary bu taýpany 7-nji,
Abylgazy bolsa 11-nji orunda goýýar. Seljuklaryň ýörişi döwründe 
bekdilileriň köpüsi Eýran, Türkiýe, Kawkaz, Yrak, Siriýa ýaly ýurtlara 
göçüpdirler.
Mahmyt Kaşgary, Reşideddin, Ýazyjy-ogly, Salyr baba, Abylgazy 
ýaly geçmiş alymlarynyň ählisiniň işlerinde bekdili taýpasynyň ady Oguz 
hanyň Ýyldyz han oglundan bolan üçünji agtygynyň ady hasaplanýar 
we bu söze dürli-dürlüçe düşündiriliş berilýär: “ýaşulularyň sözi ýaly 

---

71
hormatly” (Reşideddin); “garrylaryň sözüne kybapdaş mylaýym dilli” 
(Salyr baba); “sözi hormatly” we “döwletli” (Abylgazy); “begleriň sözi 
hormatly” (Ýazyjy-ogly). Edebiýatçy alym Ahmet Bekmyradowyň 
pikiriçe, bu adyň asly “bek dilli”, ýagny “syr saklaýan”.
Her niçik bolsa-da, biz bu taýpanyň adynyň baryp XI asyrda
(Mahmydyň sözlüginde)