Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

jabdyk
ýa-da 
jübüt tireler
, 
ylmy dilde bolsa 
dual
(“ikileme”) düzümler diýilýär. Bir tireden ýa 
urugdan bolan bu garyndaş bölekleri tapawutlandyrmak üçin, ýerleşen 
taraplary boýunça, olaryň etnik adynyň öňünden 
ak
(“gündogar”), 
gara
(“günbatar”), 
aşak, ýokary, ownuk, uşak, iri, uly
ýaly epitetler goşulýar. 
Has atlaryň gysgylma ymtylyş häsiýeti netijesinde, olaryň esasy sözleri 
düşüp galyp, diňe epitetleriň has at hökmünde ulanylýan ýagdaýlary hem 
duş gelýär. Muňa türkmen tireleriniň arasynda duş gelýän 
ketde, kiçgine, 
uzyn, gysga, ownuk
ýaly atlar hem güwä geçýär. Diýmek, akja, akjaly 
etnoniminiň jübüt atlarynyň bir epiteti bolan ak sözünden we onuň yzyna 
kiçeltmekligi, az sanlylygy bildirýän –
ja
goşulmasynyň goşulmagyndan 
emele gelen bolmagy-da mümkindir. Ýomutlaryň düzüminde bar bolan 
ak
urugynyň adyny bu pikiri tassyklaýan delil hökmünde ýatlamak 
mümkin.
Soňky pikir hakykata laýyk bolsa, onda Çärjew raýonynda ýaşaýan 
salyrlaryň 
akjyk
urugynyň ady hem 
akja
etnonimi bilen manydaşdyr 
we ol bu toparlaryň bir kökden emele gelen bolmagynyň mümkinligini 
görkezýär. 

---

38
AKMAN, GARAMAN
Taýpa atlary hökmünde 
akman
we 
garaman
diýen sözler Mahmyt 
Kaşgarynyň (XI asyr), Reşideddiniň (XIV asyr), Abylgazy Bahadyr 
hanyň (XVII asyr) işlerinde duş gelmeýän hem bolsa, olary gadymy 
türkmen etnonimleriniň hataryna goşmak mümkin, çünki bu atlar irki 
taryhy çeşmelerde, şeýle-de seljuklaryň ýörişi döwründe (XI asyr) we 
ondan biraz soň uzak ýurtlara göçen türkmenleriň arasynda duş gelýär. 
Meselem, görnükli türkmen taryhçysy S.G.Agajanowyň barlaglaryndan 
mälim bolşuna görä, akman we garaman diýen iri türkmen taýpalary 
Hoja Ahmet Ýasawynyň (1105—1166) döwründe häzirki Gazagystanyň 
Çimkent oblastynyň Türküstan şäheriniň töwereklerinde ýaşapdyr. 
Olaryň taýpabaşylary, rowaýata görä, abdal serkerdeleri Akman we 
Garaman bolany üçin, Akmanyň iline