Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

ÇEKIR
Ärsary, gökleň, salyr, sakar taýpalarynyň düzüminde 
çekir
, 
çowdurlarda hem 
çekirbaý
diýen urug-tireler bar. Olaryň adyndaky 
çekir
sözüniň manysy babatda hakykata ýakynlygy taýdan biri beýlekisinden 
kem oturmaýan iki sany çaklamany okyjylaryň dykgatyna hödürleýäris. 
Birinji çaklama görä, 
çekir
diýen at ýokarda derňelen çeges etnonimi 
bilen manydaşdyr: ol 
çek (çeg, çig)
sözünden we 
-ir
diýen köplük 
goşulmasyndan hasyl bolup, “çigler” diýen manyny aňladýar. Ikinji 
çaklama Orta Aziýada baryp yslamdan hem öňki döwürden dowam 
eden çekirlik gullugy bilen baglanyşykly. Akademik W.W. Bartoldyň 
ýazyşyça, bu etrapdaky hanlar, begler, uly we hatda ortagürp baýlar öz 
köşgüni, mal-mülküni gorap saklamak üçin hakyna tutma garawullar, 
družinnikler saklapdyrlar. Olara çekirler diýip at berlipdir. Halaç 
raýonynda ýaşaýan çekir ýaşulularynyň beren maglumatyna görä, hut 
şu asyryň 20-nji ýyllaryna çenli Garagumdaky örülerini we mallaryny 
dürli çozuşlardan hem-de talaňçylykdan goramak üçin, ýerli baýlar çekir 
urugynyň ýigitlerini garawul (çekir) gullugyna kabul edip, olara hak 
töläpdirler. Çekir etnoniminiň ýüze çykyşy şu çaklamalaryň haýsy-da 
bolsa birine esaslanýar.

---

236
ÇEMÇE, ÇOMUÇLY
Geçen asyryň ortalaryna çenli Murgap raýonyndaky Çemçedepe 
diýen ýerde ýaşan 
çemçe
atly saryk tiresine tagmasynyň görnüşine 
görä şeýle at dakylypdyr. Bu tagma çemçäni ýada salýar (aşagy dik 
çyzykly tegelek). Hatap taýpasynda şeýle tagmaly tirä 
çomuçly
diýip 
at beripdirlert. Çömüçli, çömüşli diýen urug-tireler başgyrtlaryň, 
garagalpaklaryň, özbek gypjaklarynyň we goňratlaryň düzüminde-de 
bar. Moldowada, gagauz halkynyň merkezi bolan Komradyň (onuň ady 
goňrat
diýen etnonimden) ýakynyndaky Çimişliýa posýologynyň ady 
hem Çömüşli diýen urug adyndan emele gelipdir. Bularyň ählisiniň 
tagmasy şol bir görnüşe eýedir.