Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

garluk
görnüşinde Orhon-Ýeniseý ýazgylaryna 
girizilýär. Garlyk sözüni arap alymlary 
harluh
, parslar 
halluh
görnüşlerinde ulanypdyrlar.
Garlyklar barada ýörite kitap ýazan we bu babatdaky gadymy 
çeşmeleri dörüp çykan özbek alymy K. Şanyýazow hytaý çeşmelerine 
esaslanyp, garlyklaryň taýpa hökmünde IV asyrda gadymy türki gunlardan 
emele gelendigini belleýär. Olar V asyrda Taňrydagynyň (Týan-Şanyň) 
gündogarynda, häzirki Hytaýyň çygrynda ýerleşýän Turfan şäheriniň 
töwereginde oturypdyrlar. Şol döwürde garlyklary žužanlar basyp alyp, 
Mongoliýanyň we Altaýyň günortasyna göçmäge mejbur edipdir.
Gök türkleriň imperiýasy döwründe (VIII asyr) garlyklar uly taýpa 
bolup, şu imperiýanyň esasy güýçleriniň birine öwrülýärler. Olara 

---

112
VI—VIII asyrlarda 
üçgarlyk
ýa-da 
üçoguz
hem diýlipdir, çünki bu 
taýpa 
moula
(hytaý ieroglifleri bilen ýazylan we türkçe asyl nusgasyny 
anyklamak çetin bolan bu sözüň manysy çak bilen “bulak”), 
çese
(‘çigil” 
ýa-da “üç il”) we 
taşeli
(“daşlyk” ýa-da “daş, uzak il”) diýen üç urugdan 
ybarat eken. Özlerini gök türk (gök oguz) hasaplan garlyklaryň uly bölegi 
Günbatar Türk Kaganaty (imperiýasy) synandan soň (766 ý.), häzirki 
Gyrgyzystandaky Çu derýasynyň ýakasynda ornaşýar. Şol döwürde we 
ondan soňky asyrlarda garlyklar 
türkmen
ýa-da 
garlyk türkmen
diýen 
etnik ada eýe bolýarlar. Hut şonuň üçin XI asyryň meşhur alymy Mahmyt 
Kaşgary garlyklary uly türkmen taýpasy hökmünde öz kitabyna girizýär.
VIII asyrda garlyklar Balkaş kölünden tä Jungar Alatawy we 
Syrderýa çenli aralygy tutup ýatan giň meýdanda orun tutup, olaryň ýurdy 
“türk ülkeleriniň iň gözel ýeri” diýen ady alypdyr. Bu ülke gündogarda 
Taňrydagy, demirgazykda Oguzlar, günortada Ýagma diýen türki taýpa, 
günbatarda hem Mawerannnahr bilen serhetleşipdir. Arap alymy Ibn 
Haukal garlyklaryň şunça giň territoriýany eýeläp ýatan ýurdunyň bir 
çetinden (Ferganadan) beýleki bir çetine ýtmek üçin 30 gün ýol ýöremeli 
diýip ýazýar. Bu etrapy araplar basyp alandan soň hem garlyklar Naryn 
we Garaderýa aralagyny öz garamagynda saklapdyrlar, şol döwürde 
garlyk hökümdarlarynyň paýtagty Taňrydagynyň Kätmendag diýen 
böleginiň etegindäki Hatlam (häzirki Kätmentübe) şäheri bolupdyr. 
Şol wagtlar garlyklar öz taýpa baştutanyna