Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

ÝABANY
Ärsarylaryň 
ýabany
diýen urugynyň etnik ady “giň sährada 

---

251
ýaşaýanlar” diýen manyny aňladýar. Gadymy türki halklar “sähra” sözüne 
derek 
ýaban
sözüni ulanypdyrlar. Öý haýwanlaryndan tapawutlylykda 
dagda-düzde, çölde, jeňňelde ýaşaýan janawerlere-de 
ýabany
haýwan
diýilýär.
Türk alymy professor Faruk Sümer Yragyň Halap welaýatynda 
ýaşaýan türkmenleriň bir taýpasyna 
ýaban äri
diýilýändigini, çünki 
onuň öň ýabanda ýaşandygyny belleýär, belki, ýabanylar bilen ýaban 
äriler aslynda bir kökden dörän etnik toparlardyr.
ÝABY
Gökleňleriň we tekeleriň düzümine girýän 
ýaby
tiresiniň adynyň 
ýüze çykyşy we manysy barada birnäçe çaklamany hödürlemekçi: 
1) bu at gadymy oguzlarda hökümdarlaryň adyny aňlatmak üçin 
ulanylan ýabgu diýen tituldan emele gelipdir. Seljuk serkerdeleri 
özleriniň uly ogullaryna-da ýabgu diýen tituly beripdirler; 
2) orta asyrlarda uly türki taýpanyň (ýa-da halkyň) ady bolan ýabaku 
sözünden. Ýabaku diýen etnonim hem aslynda ýabgu diýen titul bilen 
baglanyşyklydyr; 3) bu at ýaby diýen totem bilen baglanyşykly ýüze 
çykypdyr. Bu ýagdaýda ýaby diýen etnonim gadymy türki eýýamda dörän 
bolmaly, çünki gunlaryň harby-administratiw bölünişiginde esgerleriň 
dürli toparlary gylýallaryň belli-belli görnüşlerini (ýaby, alaşa, baýtal), 
olaryň dürli reňkdäkilerini (bu barada 
Alaýontly, alat
diýen makala 
serediň) münmek däbi ýörgünli bolupdyr.
Ýaby diýen taýpa Alyşir Nowaýynyň döwründe Sogdianada 
(Samarkant töwereklerinde) oturypdyr. Ol şeýle ýazýar:
Sogd içinde oltururlur ýabular,
Ýabularnyň mingen aty ýabular.
ÝAGMYR, ÝAGMYRÇY
Orta asyr türkmenleriniň arasynda