Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

ÝAÝÇY, ÝAJY
Dänew, Farap raýonlarynda we Buhara wlaýatynyň Alat, Garaköl 
sebitlerinde ýaşaýan salyrlaryň düzüminde 
ýaýçy
we 
ýaýçyly
, Saragt 
salyrlarynyň içinde hem 
ýajy (ýa:jy)
diýen urug-tireler bolup, olaryň
asly we ady bir kökden döräpdir. Bu atlaryň manysy öz-özünden 
düşnükli: “ýaýçy”, “ýaý ýasamaga we ýaýdan ok atmaga türgen il”.
Ýaýçy tireleriniň gadymy salyr türkmenlerine degişliligini 
tassyklaýan delil hökmünde salyr serdary Tenek barada aýdylýan 
rowaýatlarda köplenç sary ýaýyň gürrüňi edilýändigini, Maňgyşlakda 
salyrlaryň gadymy oturymly ýerlerinde olaryň galdyran mazarlaryna, 
tamdyrlaryna we guýularyna ýaýyň suratynyň çekilendigini bellemelidiris 
(bular barada Ata Jykyýew öz kitaplarynda jikme-jik gürrüň berýär).
Galyberse-de, Abylgazy özüniň “Türkmenleriň şejeresi” diýen işinde 
Ýajy sözüni salyrlaryň legendar serkerdesi bolan Ögürjik alpyň üçünji 
gezek ekiz doglan ogullarynyň biriniň ady hasaplaýar (beýlekisi Diňli) 
we onuň nebereleriniň häzir (XVII asyrda) Amyderýanyň boýlarynda, 
Garaköl töwereklerinde ýaşaýandygyny, olara indi çajy däl-de, ýaýçy 
diýilýändigini hem belleýär (şol ýaýçylaryň nebereleri Garaköl 
töwereklerinde häzir hem bar).
Diýmek, bu urugyň ady ilatyň (ýa-da urugbaşynyň) tapylgysyz 
we öz döwründe juda möhüm bolan hünäri—ýaý bejermek ýa-da oky 
nyşana dogry urmak bilen baglanyşykly ýüze çykypdyr. Däri salnyp 
ot açýan ýaraglaryň ýok eýýamynda (XIV—XV asyrla çenli), çozup 
gelýän ýagyny ýakyn getirmezlige ýaý iň esasy ýarag hasap edilipdir. 
Gowy ýaý ýasaýan ussalar we ýaý atmaga türgen ýigitler uly abraýdan 
peýdalanypdyrlar. Şeýle toparyň kesp-käri, hünäri bilen baglanyşykly 
adynyň soňra urug adyna öwrülen bolmagy mümkindir. W.W. Radlow 
irki türkleriň arasynda ýaýçy tiresiniň bolandygyny ýatlaýar. Şeýle urug 
Azerbaýjanda-da ýaşaýar.