Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

ÝAPAGY, ÝAPAN, ÝAPAÇ, ÝAPBAN, ÝAPMA, ÝAPYRLY
Sözbaşyda sanalýan etnonimleriň ählisi 
ýap (ýap)
sözünden we 
dürli söz ýasaýjy (köplenç, köplük) goşulmalaryndan hasyl bolupdyr, bu 
ýagdaý olaryň bir kökden döränligini çaklamaga mümkinçilik berýär.
Mahmyt Kaşgary (XI asyr) 
ýabagu
diýen gadymy türki taýpanyň
adyny tutýar. Ol hem manysy babatda ýokarky etnonimler bilen bir 
hatarda durýan atdyr.
Bu atlarda gaýtalanýan 
ýap, ýab
sözi (çekimlisi gysga) gadymy 
türki söz bolup, ol ýapmak (çörek ýapmak, ýorgan ýapmak), 
ýapyşmak, 
ýabşyrmak
ýaly sözlerde häzire çenli ýörgünli ulanylýar. Irki eýýamda 
ol “ýapyşmak, birleşmek, toplanmak, jemlenmek”) ýaly manylary 
aňladypdyr. Saýylmadyk, ýagny berçigip ýatan topbak-topbak 
ýüňe ýapagy ýüň, gadymy türki türki dillerde burum-burum tüýli 
haýwana (gürjä) hem ýapagy diýlip at berilýändigi ýap sözüniň hut şu 
manydadygyny bildirýär.
Diýmek, sanalan etnonimleriň ählisi “birleşen il”, “topar”, “ýygyn” 
manysyndaky ýap (ýap, ýab) sözünden durýar.
Indi olaryň degişli taýpalaryny görkezip, bu atlaryň manysy barada 
käbir çaklamalary hem şu ýerde ýatlap geçeliň.
Saryklaryň 
ýapagy
tiresi ýokarda ýatlanan 
ýabagu
diýen gadymy 
taýpanyň galyndysydyr. Bu at 
ýap
sözünden we 
–ak
hem-de 
–y
diýen 
köplük goşulmalaryndan durýar. 
Ýapan
(teke) we 
ýapaç
(esgi, teke) 
etnonimleri-de ýap sözünden we 
–an, -aç
diýen köplük goşulmalryndan 
hasyl bolupdyr.
Ýomutlaryň 
ýapban
tiresiniň ady 
ýapan
etnoniminiň fonetik 
görnüşidir. Bu ady etnograf alym G.P. Wasilýewa “aryk, kanal” 
maysyndaky ýap sözünden hasaplap, onuň manysyny “mirap” diýip 
düşündrýär we bu etnonimi Sumbar, Çendir, Etrak jülgelerinde dörändir
diýip çaklaýar.
Ata Jykyýew şyhlaryň düzümindäki 
ýapma
etnoniminiň “ýapyşan, 
ýagny soň goşulan” manysynyň tarapyny tutýar.

---

257