Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

täjik
etnonimi aslynda 
tatjyk
sözüniň üýtgän görnüşidir. Tat sözi barada 
Tat
diýen makala serediň, 
-jyk
goşulmasy bolsa, edil ýokardaky ýaly, kiçiligi bildirýär. Diýmek, 
täjik
—“tatjyk”. “tatlaryň kiçi topary” diýen manyda bolup, ol soňra 
tutuş halkyň adyna öwrülipdir. 
TÄZEGOŇRAT
Daşhowuz welaýatynyň Telman raýonynda, Gubadagyň eteginde 

---

218
bir topbak ile
täzegoňrat
ýa-da 
garaýylgynly
diýen etnik at dakylypdyr 
(ilki Gaýraýylgyn diýen ýerde oturanlygy üçin, olara garaýylgynly 
diýipdirler). 
Täzegoňrat
diýen adyň gelip çykyşy barada Hywa hanynyň 
köşk taryhçysy Agahi şeýle ýazýar: Ýomut taýpasynyň gul we gyrnakdan 
doglan neberesi köpelip, uly il bolýar. Ýerli ilat tarapyndan gul diýlip 
kemsidilýänligi üçin, olar özlerine özbaşdak ýer bölüp bermegini sorap, 
Hywa hany Allagula arz edýärler. Allaguly han olary Garaýylgyn diýen 
ýere göçürip, özlerine-de täzegoňrat diýip at dakýar.
UÝGUR 
Türki kowumlaryň arasynda iň gadymy halk bolan we 
türkmenleriň gan garyndaşy hasaplanýan uýgurlaryň uly bölegi (3,6 
milliony) Hytaýyň Sinszýan—Uýgur awtonom raýonynda, azragy 
Hindistanda, Owganystanda, Pakistanda, 173 müňüsi hem öňki SSSR-
de (Gazagystanda, Gyrgyzystanda, Özbeigstanda we Türkmenistanda) 
ýaşaýar. Bu halkyň etnik ady biziň eramyzdan öňki III asyrda duş gelýär. 
VI asyrda Beýik Türk Kaganaty synandan soň uýgurlar özbaşdak döwlet 
gurýarlar.
Edil türkmenler ýaly, uýgurlaryň hem aňyrsy gunlara direýär. Hytaý 
çeşmerinde getirilýän rowaýata görä, gun patyşasy özüniň iňňän owadan 
gyzyny hiç kime rowa görmän, gelýän sawçylary yzyna gaýtarýar. 
Taňrynyň emri bilen asmandan bir böri inýär. Şu börüden we şol owadan 
gyzdan dörän neberelere soňra uýgur diýlipdir.
Merkezi Aziýada iň medeniýetli we juda gadymy halk bolan 
uýgurlaryň etnik ady hem onlarça alymlaryň ünsüni özüne çekipdir. 
Meslem, 974-nji ýylda ýazylan “Kýu-Wu-taý” diýen hytaý çeşmesinde 
uýgur sözi “hökümdary şöhratlandyrýan we hüjüm edýän” diýlip terjime 
edilýär.
Peşideddiniň pikiriçe, Oguz hanyň iline goşulyp, onuň Gara hanyň 
garşysyna alyp baran söweşleine ýardam berenligi üçin, Oguz han 
bu halka uýgur diýip at berýär. Bu türki söz uýmak işliginden bolup, 
“uýujy”, “goşulan”, “bileşen” diýen manydadyr.Abylgazy hem bu ady 
şeýleräk düşündirýär.
“Türk etnonimleri” diýen kitabynyň bi babyny ýörite uýgur sözüni 
derňemeklige bagyşlan garagalpak alymy D.Aýtmuratow bu etnonimi uý 

---

219
(“ýüň, tüý, saç” manysynda) we gur (“gara”) sözlerinden hasaplap, onuň 
“gara saçlylar” manysynyň tarapyny tutýar. Şu kitapda bu etnonimiň 
manysy barada dürli pikirler hem getirilýär.
Biziň çaklaýşymyza görä, uýgurlaryň we oguzlaryň gadymy 
garyndaş bolşy ýaly, olaryň etnik atlary hem şol bir kökden döräpdir. 
Käbir türki halklar (meselem, çuwaşlar) z sesine gutarýan türki sözleri r 
sesi bilen aýdýarlar: