Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

JANYBEK
Saryklaryň baýraç urugynyň bir uly tiresine 
janybek
diýlip, ony 
ady, G. I. Karpowyň pikirine görä, Altyn Orda döwletinde 1342—1357-
nji ýyllarda höküm süren, özi hem Çingiz hanyň neberelerinden bolan 
gazaply hanyň—Janybekiň ady bilen baglanyşyklydyr. Şol döwürde 
ençeme türkmen taýpalary şu hanyň garamagynda bolupdyr. Saryklarda 
saklanyp galan rowaýatlarda we G.I. Karpowyň saryklara bagyşlan 
ýörite makalasynda bu taýpanyňAŞtarhanylar (Astrahan hanlary), şeýle-
de gazak halky bilen ýakyn gatnaşykda bolandygy bellenýär. Şundan we 
gazak halkynyň düzüminde-de janybek diýen urugyň bardygyndan ugur 
alsak, etnonimiň gelip çykyşy barada G.I.Karpowyň ýokardaky pikiri 
hakykata laýykdyr. Salyrlaryň saýat urugyndaky janyk tiresiniň ady hem 
etnonimiň gysgalan görnüşi bolsa gerek.
JATYRTÜRKMEN
Samarkant welaýatynyň Nurata raýonynda ýaşaýan Nurata 
türkmenleriniň düzümindäki 
jatyrtürkmen
tiresiniň adynyň 
jatyr
sözi 
“ýatar” sözüniň fonetik öwüşgini bolup, saryklardaky bozýatan, 
ýatan
, 
tekeleriň utamyş bölümindäki ýatagan tireleriniň ady bilen manydaşdyr. 
Mahmyt Kaşgarynyň sözlügindäki 
ýatuk
görnüşinde ulanylan bu söz 
etnonimiýada “oturymly”, “göçüp-gonmaýan”, “çomur” diýen manyny 
aňladýar.

---

151
JAFARBAÝ
Ganbatar Türkmenistanda, şeýle-de Eýrandaky Türkmensährada 
ýaşaýan ýomutlaryň iki uly bölüminiň birine 
Jafarbaý
diýilýär 
(beýlekisine 
Atabaý
). Bu at “Jafar diýen baýyň ili” diýen manydadyr, 
çünki bu taýpanyň dörän ýerinde, ýagny Etrek we Gürgen derýasynyň 
boýlarynda ýaşaýan türki taýpalaryň arasynda jafarbegli we jafarbegi 
diýen uruglara-da duş gelinýär. Ähtimal, bu ýerde Jafar diýen bir atly-
abraýly adam ýaşap, XVI—XVII asyrlarda ili öz daşyna toplan bolsa 
gerek.
JELAÝYR
Orta asyrlarda dörän türki taýpalaryň biri-de jelaýyrlardyr. 
G.P.Wasilýewanyň pikirine görä, XV—XVII asyrlarda bular türkmen 
hasaplanypdyr. G.I. Karpow hem jelaýyrlary alili, owşar ýaly türkmen 
taýpalaryna ýakyn garyndaş hasaplap, onuň uruglarynyň arasynda güjük, 
hojanazar, aryk ýaly atlary göterýänleriň bardygyny belleýär. Jelaýyr 
diýen adyň hakyky manysy barada maglumat ýok, ýöne şu atdaky urug-
tireleriň özbek, gazak, garagalpak we gyrgyz halklarynyň düzüminde-de 
bardygyny ýatlap geçýäris.