Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

gyzylaýak
diýen uly urugyň dörändigini, soňra onuň türkmen, gyrgyz 
we gypjak halklarynyň arasyna siňenligini belleýär.
Gyzylaýak
sözüniň hakyky manysy barada ylmy edebiýatlarda 
hiç zat aýdylmaýanlygy, elimizde hem degerli tutarygyň ýokdugy 
sebäpli, häzirlikçe bu babatdaky gürrüňimizi şu aýdylanlar bilen 
tamamlamakçydyrys.
GYZYLBAŞ
Ilki taýpa ady däl-de, sosial-syýasy termin bolan bu söz Eýran, 
Azerbaýjan we Kiçi Aziýanyň gündogar welaýatlarynda XIV asyrda 
döreýär. Şu etrapda ýaşan we sefewi hökümdarlaryna raýat bolan türki 
(türkmen) taýpalaryna Anadoluda (Türkiýede) ýerleşen türkler gyzylbaş 
diýip at dakypdyrlar, çünki şa Ysmaýyl I Hataýynyň atasy emir Haýdar 
sefewi goşunlaryna 12 ymamlaryň hatyrasyna 12 sany gyzyl zolakly 
başgap geýmegi höküm edýär. Şonuň üçin ilki şol goşunlara, soňra 
sefewileriň raýaty bolan we yslam dininiň şaýy mezhebine uýdurylan 
ähli türki taýpalara, şol sanda şamly, rumly, tekeli, awşar, gajar ýaly 

---

131
türkmen taýpalaryna-da gyzylbaş diýen at galýar. XVI asyrdan soň türki 
halklar (şol sanda türkmenler) eýranlylara hem gyzylbaş diýipdirler.
Geçmiişde türkmenleriň gyzylbaşlar bilen ýakyn aragatnaşyk 
edendikleri üçin, olaryň dürli toparlary türkmen taýpalarynyň düzümine-
de aralaşypdyrlar. Ärsarylaryň, gökleňleriň, mürçelileriň, tekeleriň, 
Stawropol ülkesinde ýaşaýan igdirleriň düzüminde duş gelýän gyzylbaş 
atly urug-tireler şol toparlaryň galyndylarydyr.
GYZYLERGENEK
Daşhowuz welaýatynda ýaşaýan abdallaryň, şeýle-de Astrahan 
şäheriniň ýakynyndaky (17 km.) Funtowo-1 we Fontowo-2 obasynda 
ýerleşen abdallaryň bir urugyna 
gyzylergenek
diýlip, Kalinin raýonynyň 
Gyzylergenek
oba sowetine-de şu urugyň ady dakylypdyr. Ýerli ilat bu 
ady urug wekilleriniň öz gara öýleriniň ergenegini (gapysyny) gyzyl 
boýag bilen reňklemeginden gözleýär, ýöne gazak, gyrgyz halklarynyň 
düzümindäki ergenek atly tirelere tagmasyna görä şeýle at berlipdir. 
Olaryň tagmasy ergenegi, ýagny 3—4 zineli (basgançakly) merdiwanjygy 
ýatladýar. Funtowo abdallarynyň hut şeýle tagmasy bolupdyr. Etnonimiň